Cyceron wraca do Wrocławia! (film)
Skradziony manuskrypt wraca do zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej. Bezcenny zabytek wrocławski został ukradziony między 1961 a 1977 rokiem. W roku 2021 pracownik Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej rozpoznał utracone dzieło na stronie nowojorskiego antykwariatu „Jonathan Hill Bookseller”, gdzie było wystawione na sprzedaż.
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu po zebraniu bogatej dokumentacji potwierdzającej identyfikację manuskryptu (opisy dawnych katalogów oraz wykonany w 1954 roku mikrofilm) zgłosiła sprawę departamentowi Restytucji Dóbr Kultury w Ministerstwie Kultury I Dziedzictwa Narodowego. Antykwariusz Jonathan Hill, po zapoznaniu się z dokumentacją, zwrócił manuskrypt. Został on uroczyście przekazany prawowitemu właścicielowi tj. Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu w ostatni piątek, 10 marca 2023 r., w siedzibie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie.
Odnaleziony manuskrypt to bogato zdobiony egzemplarz dzieł filozoficznych Marka Tuliusza Cycerona. Manuskrypt powstał najprawdopodobniej we Florencji ok. 1450 r. , napisany jest w łacinie z cytatami w języku starogreckim, liczy sobie 42 karty i zawiera 3 pisma filozoficzne Cycerona tj.: dialog „O starości”, dialog „O przyjaźni” oraz „Paradoksy stoickie”.
Jest on napisany piękną „littera humanistica” na pergaminie z szerokim marginesem i dekoracją „protorenensansową”. Głównym ornamentem są duże złote inicjały znajdujące się na czerwonym, zielonym i niebieskim tle, ozdobione „a bianchi girari”, czyli białą, zgeometryzowaną wicią. Taki ornament stosowano we Florencji w quattrocento i tam prawdopodobnie odzyskany rękopis został spisany. Ascetyczność ozdoby mocno kontrastuje z późnośredniowiecznymi bogatymi dekoracjami włoskich rękopisów. Humaniści florenccy bowiem próbowali przez ten nowy styl zbliżyć się do starożytności (Obraz nr 1 w galerii na dole strony. Karta 1 r. Początek dialogu Cycerona „De Senectute” [O Starości]).
Na dolnym marginesie pierwszej karty widać lwa z jeleniami oraz motylami. To prawdopodobnie herb pierwszego, niezidentyfikowanego właściciela (Obraz nr 2 w galerii).
Według dawnej dokumentacji manuskrypt posiadał swoją renesansową oprawę z okuciami, guzami oraz ślepymi tłoczeniami. Niestety, była zachowana fragmentarycznie. Po kradzieży rękopis znalazł się we Francji, gdzie dostał nową oprawę od słynnego introligatora Jeana de Gonet (Obraz nr 3 w galerii).
W latach 80-tych Jean de Gonet zrewolucjonizował technikę introligatorską wprowadzając wiele nowych rozwiązań i materiałów, jak rzeźbione drewno, metal, drukowane skóry, itp. Jego prace, licznie prezentowane na wystawach w Europie oraz Ameryce, stanowiły często źródło inspiracji dla innych introligatorów. Zatem, oprawa Jeana de Gonet, prawdziwy rarytas w zbiorach polskich bibliotek, dodaje wartości odzyskanemu rękopisowi.
Kodeks Marka Tuliusza Cycerona chronią okładziny wykonane z listewek oraz dekoracyjnych wstawek z różnych gatunków drewna. Grzbiet pokryto jasną świńską skórą. Przy odsłoniętych zwięzach nabito mikroskopijne ćwieczki.
O Jeanie de Gonet więcej przeczytać można na stronie polskiego introligatora Jacka Tylkowskiego.
Na oprawie znajduje się nazwisko francuskiego mistrza introligatorstwa napisane małymi literami (Obraz nr 4).
K. 32v-33r. Początek „Paradoksów stoickich”. W tym dziele Cyceron próbuje wyjaśnić sześć słynnych stoickich powiedzeń, które wydają się być paradoksalne. W odzyskanym manuskrypcie wstęp rozpoczyna się dużym inicjałem ozdobionym „a bianchi girari”. Na kolejnej karcie zaczyna się pierwszy rozdział o paradoksie τὸ καλὸν μόνον ἀγαθὸν εἶναι, czyli „cnota jest jedynym dobrem” Tam znajduje się mniejszy złoty inicjał Q na czerwonym, zielonym oraz niebieskim tle ((Obraz nr 5).
Inicjał na karcie 1v (Obraz nr 6).
Zdjęcia z uroczystego przekazania manuskryptu Bibliotece Uniwersyteckiej dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
