O literaturze dziecięcej i młodzieżowej w Dniu Dziecka – rozmowa z dr. hab. Mateuszem Świetlickim
Międzynarodowy Dzień Dziecka, który przypada 1 czerwca, został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1954 roku. Święto obchodzone jest w różnych terminach w krajach członkowskich ONZ. W Polsce oraz w krajach byłego bloku socjalistycznego Międzynarodowy Dzień Dziecka obchodzony jest 1 czerwca od 1950 roku.
Dzień Dziecka to święto poświęcone najmłodszym, mające na celu promowanie ich praw i dobrobytu, organizowane w formie różnych wydarzeń, festynów i działań edukacyjnych. Od 1994 roku w Warszawie odbywają się obrady Sejmu Dzieci i Młodzieży, będące inicjatywą promującą parlamentaryzm wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Kadencja młodych posłów trwa jeden rok, a jedyna sesja odbywa się 1 czerwca w Dzień Dziecka.
Z okazji dzisiejszego święta rozmawiamy z prodziekanem ds. studenckich Wydziału Filologicznego, dr. hab. Mateuszem Świetlickim, który w latach 2021 i 2023 pełnił funkcję jurora w konkursie Książka Roku Polskiej Sekcji IBBY (Międzynarodowa Izba ds. Książek dla Młodych), a w roku 2022 na zaproszenie Międzynarodowej Biblioteki Młodzieżowej w Monachium współtworzył katalog Białych Kruków (White Ravens). Dr hab. Mateusz Świetlicki jest kierownikiem Pracowni Literatury oraz Kultury Dziecięcej i Młodzieżowej Instytutu Filologii Angielskiej (od 2022 r.), współzałożycielem i członkiem rady programowej Centrum Badań Literatury dla Dzieci i Młodzieży Wydziału Filologicznego, zastępcą redaktor naczelnej czasopisma „Filoteknos”, członkiem zespołu redakcyjnego serii „Children’s Literature, Culture, and Cognition” wydawnictwa John Benjamins Publishing, przedstawicielem Childhood & Youth Network międzynarodowej organizacji Social Science History Association, a także autorem licznych publikacji poświęconych tzw. trudnym tematom (wojna, trauma, stereotypy płciowe) w anglojęzycznej, ukraińskiej i polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej. W roku 2022 został zaproszony przez kanadyjskie HREC Education (Holodomor Research and Education Consortium – Uniwersytet Alberty) do współorganizacji serii webinariów dla kanadyjskich i amerykańskich nauczycieli, w ramach których odbyły się rozmowy z autorami anglojęzycznych książek poruszających problematykę Hołodomoru. Oprócz zajęć w Instytucie Filologii Angielskiej (w tym kursu w ramach Erasmus Mundus International Master in Children’s Literature, Media and Culture), nasz gość prowadzi także warsztaty literackie poświęcone uczeniu trudnych tematów dla studentek kierunku Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna (Instytut Pedagogiki). Jest wykonawcą w międzynarodowym projekcie „Seen and Heard: Young People’s Voices and Freedom of Expression” (kierowniczka projektu z ramienia Uniwersytetu Wrocławskiego: dr hab. Justyna Deszcz-Tryhubczak, prof. UWr).
Pytamy m.in. o rekomendacje książkowe dla dzieci, młodzieży i młodych dorosłych, specyfikę oceniania książek w ramach Konkursu Książka Roku Polskiej Sekcji IBBY, działalność Pracowni Literatury oraz Kultury Dziecięcej i Młodzieżowej IFA UWr i Centrum Badań Literatury dla Dzieci i Młodzieży Wydziału Filologicznego a także wydaną w ubiegłym roku książkę prof. Mateusza Świetlickiego zatytułowaną „Next-Generation Memory and Ukrainian Canadian Children’s Historical Fiction: The Seeds of Memory” (Routledge) i zredagowany wspólnie z dr Elżbietą Jamróz-Stolarską i dr hab. Agatą Zarzycką tom „Navigating Children’s Literature Through Controversy: Global and Transnational Perspectives” (Brill), będący pokłosiem działalności Centrum. Przy okazji nasz gość przekazał informację o seminarium organizowanym przez Centrum 7 czerwca i kolejnym wykładzie z cyklu „International Voices in Children’s Literature Studies”, który odbędzie się 20 czerwca.
W trakcie rozmowy o trendach w polskiej i zagranicznej literaturze dla dzieci i młodzieży nasz gość podkreślał różnorodność i bogactwo polskiego rynku wydawniczego. Dr hab. Mateusz Świetlicki polecił wiele ciekawych tytułów, nie tylko tych docenionych w konkursie Książka Roku IBBY (w którym pełnił funkcję jurora wraz z dr Katarzyną Slany i mgr Ewą Grudą). Zachęcił też do zapoznania się z pokonkursową listą BIS.
Mówiąc o takich pozycjach jak Lola i ptaki Wioletty Grzegorzewskiej (seria Czytam sobie) i Babcocha (ill. D. De Latour) wielokrotnie nagradzanej Justyny Bednarek, dr hab. Mateusz Świetlicki podkreślał rolę dialogu międzypokoleniowego w procesie wspólnego czytania przez dorosłych z dziećmi. Najmłodszych zainteresować mogą polecone książki obrazkowe o misiu i żubrzę z serii „Tukoni” ukraińskiej ilustratorki i pisarki Oksany Buły. Chociaż na spotkanie nasz gość przyniósł ich przekłady na język czeski i niemiecki, obie ukazały się także w Polsce w tłumaczeniu Iryny Vikyrchak.
Odpowiadając na pytanie o tzw. trudne tematy w literaturze dla najmłodszych, przybliżył wydaną w Polsce w 2015 roku, a do tej pory przetłumaczoną na wiele języków, książkę obrazkową Wojna, która zmieniła Rondo Andrija Łesiwa i Romany Romanyszyn. Jej bohaterowie – żarówka, balonowy piesek i papierowy samolocik – wspólnie stawiają czoło tytułowej wojnie. Dr hab. Mateusz Świetlicki podkreślił, że w rodzimej literaturze dla dzieci pojawią się różnorodne utwory poruszające takie kwestie jak kryzys bezdomności (Ten Pan Artura Gębki z ill. Chirkowskiej), śmierć (Wojtuś Mariusza Góry), czy odmienność i stereotypy (O sołtysie Salomonku i tęczy Marcina Szczygielskiego z il. Adama Pękalskiego; Kije samobije Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel z il. M. Oklejak). Podkreślił też prężnie rozwijającą się kategorię prozy młodzieżowej i coraz częściej pojawiające się w niej tematy seksualności i tożsamości (Zupełnie inna bajka Katarzyny Ryrych).
Opowiadając o swojej ostatniej monografii, nasz gość polecił uwadze osób czytająch po angielsku powieści Marshy Forchuk Skrypuch (Stolen Child) i Amandy McCriny (The Silent Unseen), jednak zwrócił też uwagę na prężnie rozwijającą się rodzimą prozę historycznej dla dzieci i młodzieży. Wiele wydanych niedawno książek w sposób przystępny porusza tak ważne elementy polskiej historii jak zesłania na Syberię (Antosia w bezkresie Marcina Szczygielskiego), Powstanie Warszawskie (Jeden dzień Katarzyny Rygiel), druga wojna, Holokaust i powojenna trauma (Odysejki Doroty Cembrzyńskiej-Nogala, Sprzedawca marzeń Katarzyny Ryrych), czy akcje przesiedleńcze po drugiej wojnie światowej (Hajda. Beskid bez kitu Marii Strzeleckiej). Dr hab. Mateusz Świetlicki zwrócił także uwagę na wydany niedawno nakładem wydawnictwa Widnokrąg przekład bestellerowej powieści Stracony rok Katherine Marsh. Na kartach tej opowieści pandemia koronawirusa z 2020 roku przenika się z historią lat 30. Stanów Zjednoczonych (Wielki kryzys) i Ukrainy (Hołodomor).
Zapraszamy do zapoznania się z materiałem filmowym!
Redakcja: Maria Kozan
Film: Paweł Piotrowski
Przypominamy, że badania literatury dla dzieci i młodzieży na Uniwersytecie Wrocławskiej rozpoczęły się w latach 60. XX wieku dzięki Jerzemu Cieślikowskiemu, który zainicjował powstanie Pracowni Literatury Dziecięcej w Instytucie Filologii Polskiej oraz organizował badania nad kulturą dzieci i młodzieży, tworząc zespół badawczy. Jego prace kontynuowane są przez kolejnych naukowców, wymieniając chociażby prof. dr hab. Ryszarda Waksmunda, redaktora serii „Baśni Krąg” i założyciela czasopisma „Filoteknos”, oraz dr hab. Dorotę Michułkę, prof. UWr, obecną redaktorkę naczelną „Filoteknosa” i organizatorkę wielu międzynarodowych konferencji poświęconych literaturze dziecięcej i młodzieżowej, jak również prof. dr hab. Jolantę Ługowską, dr Sabinę Walerię Świtałę i dr Kamilę Kowalczyk. W Instytucie prowadzone są Studia Podyplomowe Literatura dla dzieci i młodzieży: kultura – edukacja – nowe media.
Warto również wspomnieć o innych jednostkach Wydziału Filologicznego, w których od wielu lat rozwijane są badania literatury dziecięcej i młodzieżowej. Doc. Anna Nikliborc z Instytutu Filolologii Romańskiej zainicjowała badania nad obcą literaturą dziecięcą, a prof. dr hab. Bogumiła Staniów prowadziła badania nad rynkiem książek dla dzieci w Instytucie Nauk o Informacji i Mediach. W 2003 roku w Instytucie Filologii Angielskiej powstała Pracownia Literatury oraz Kultury Dziecięcej i Młodzieżowej, którą stworzyli i kierowali kolejno dr hab. Marek Oziewicz i dr hab. Justyna Deszcz-Tryhubczak, prof. UWr, a ich działania publikacyjne i organizacyjne znacząco przyczyniły się do popularyzacji badań nad literaturą dziecięcą i młodzieżową w polskiej anglistyce. Obecnie kierownikiem Pracowni jest dr hab. Mateusz Świetlicki.
Te działania doprowadziły do założenia 1 grudnia 2017 roku Centrum Badań Literatury dla Dzieci i Młodzieży (ang. Centre for Research on Children’s and Young Adult Literature) Wydziału Filologicznego. Centrum zrzesza badaczy z całego Wydziału, wspierając rozwój badań i inicjatyw związanych z literaturą dziecięcą i młodzieżową wielu kręgów językowych i kulturowych. Obecną koordynatorką Centrum jest dr hab. Irena Barbara Kalla, prof. UWr.
W Radzie Programowej CBLDM na kadencję 2020-2024 zatwierdzoną przez Dziekana Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego znajdują się: dr hab. Katarzyna Biernacka-Licznar, prof. UWr (ISKŚiO), dr hab. Justyna Deszcz-Tryhubczak, prof. UWr (IFA), dr Elżbieta Jamróz-Stolarska (INIM), dr hab. Irena Barbara Kalla, prof. UWr (KFN), dr hab. Natalia Paprocka, prof. UWr (IFR), prof. dr hab. Bogumiła Staniów (INIM), dr hab. Mateusz Świetlicki (IFA), dr hab. Agnieszka Wandel, prof. UWr (INIM) oraz dr hab. Agata Zarzycka (IFA). Członkami centrum są także dr Agnieszka August-Zarębska (KJ), dr Bożena Hojka (INIM), dr hab. Agnieszka Jagodzińska, prof. UWr (KJ), dr Sylwia Kamińska-Maciąg (IFS), dr hab. Grzegorz Kowal, prof. UWr (IFG), dr Magdalena Ślawska (IFS), dr Dorota Żygadło-Czopnik (IFS). Z Centrum współpracują też osoby z pozostałych jednostek UWr i innych uniwersytetów. W Radzie Naukowej centrum zasiadają wybitni polscy i zagraniczni badacze literatury dziecięcej i młodzieżowej.
Centrum posiada również stronę internetową redagowaną przez dr hab. Agnieszkę Wandel, prof. UWr, konto na FB oraz kanał YouTube, na którym znajdują się zapisy wykładów mistrzowskich z serii „International Voices in Children’s Literature Studies”.
Na podstawie artykułu dr hab. Agnieszki Wandel, prof. UWr.
Na szczególną uwagę zasługują przedsięwzięcia międzynarodowe w zakresie badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży, w których udział biorą badaczki i badacze Uniwersytetu Wrocławskiego:
https://www.uantwerpen.be/en/projects/literature-holocaust/research-team/ (dr hab. Irena Barbara Kalla, prof. UWr)
https://www.uni-due.de/biwi/koenig/dodzi/international_workshop.php (dr hab. Dorota Michułka, prof. UWr, mgr Justyna Zając)
https://seenandheardproject.eu/ (dr hab. Justyna Deszcz-Tryhubczak, prof. UWr – kierowniczka z ramienia UWr; dr hab. Mateusz Świetlicki, wykonawca)
https://www.gla.ac.uk/postgraduate/erasmusmundus/clmce/ (dr hab. Justyna Deszcz-Tryhubczak, prof. UWr – koordynatorka z ramienia UWr; wykonawcy: dr hab. Mateusz Świetlicki, dr Dawid Junke, dr Małgorzata Kozubek, mgr Martyna Stec)
