Wrocławska Apteka „Uniwersytecka” przy… Bastionie Sakwowym (1859-1945)
Apteka działająca dawniej w miejscu Uniwersytetu Wrocławskiego od lat budzi wielkie zainteresowanie. Pomieszczenie w którym miała swoją siedzibę, obecnie stanowi część gmachu głównego. Fakt, że pozostaje niedostępne dla zwiedzających niewątpliwie wpływa na aurę tajemnicy, która wytworzyła się wokół tej placówki.
O samej aptece jezuickiej funkcjonującej w Leopoldinie bez problemu można znaleźć informacje[1]. Jej początki sięgają 1753 r., kiedy to uruchomiona została przy ul. Kuźniczej 35. Szybko jednak przeniesiona została do ob. gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego[2]. Okno znajdujące się w bramie cesarskiej, które kilkaset lat temu służyło do szybkiego wydawania preparatów potrzebującym, obecnie jest zamurowane. Stanowi ono jednak widoczny ślad po jej działalności i pobudza wyobraźnię mieszkańców spacerujących po pl. Uniwersyteckim.
W 1773 r. zakon jezuitów został rozwiązany. Kasata – co nie powinno dziwić – wpłynęła na dalsze losy apteki. Po utworzeniu Uniwersytetu (1811 r.) stanowiła ona własność uczelni i pełniła funkcje szkoleniowe[3]. W 1843 r. administrację nad apteką przejął Adolf Ferdinand Duflos – znany profesor, chemik i farmaceuta (tablica upamiętniająca jego zasługi znajduje się w Kudowie-Zdroju).
W 1859 r. aptekę wykupił Carl Skyde, co rozpoczęła nowy okres jej funkcjonowania, bowiem przeniesiona została w okolice Bastionu Sakwowego[4]. Od tego momentu jej historia nie wywołuje już tyle emocji, dlatego nie funkcjonuje dostatecznie w świadomości społecznej. Zapewne ma na to wpływ „odarcie” apteki z jej pierwotnego charakteru i lokalizacji w centrum miasta, a także przerwanie jej mitycznego, jezuickiego i uniwersyteckiego charakteru. Tym bardziej uważam, że warto pochylić się nad jej XIX i XX-wiecznymi losami i zrozumieć dlaczego zniknęła ona z mapy miasta.
Po przejęciu, które nastąpiło w 1859 r. aptekę uruchomiono ponownie na Taschenstraße 20 (obecnie ul. ks. Piotra Skargi). Przechodziła z rąk do rąk, co spowodowane było problemami finansowymi właścicieli i licznymi nieporozumieniami. Należała do L. Wachsmanna (dwukrotnie!), F. Bachmanna, J. Wüstefelda. Apteka nie funkcjonowała długo pod wspomnianym wyżej adresem, bowiem już w 1880 r., a więc zaledwie po 21 latach od pierwszego przekwaterowania, Wüstefeld przeniósł ją na Taschenstraße 25. Z zachowanych źródeł wiadomo, że w tamtym okresie punkt pełnił funkcję apteki homeopatycznej[5]. W latach 70 XIX w. miała posiadać „największy wybór homeopatycznych apteczek domowych, podróżnych i kieszonkowych”[6]. Mieszkańcy Wrocławia mogli udać się pod wskazany adres także w celu zbadania moczu[7].
![Źródło: „Schlesische Zeitung” 4 Mai 1865, Jg. 124, nr 207, s. [10].](https://uwr.edu.pl/wp-content/uploads/2025/01/Obraz2Schleschise.png)
![Źródło: „Schlesische Zeitung” 29 Juni 1870, Jg. 129, nr 296, s. [4].](https://uwr.edu.pl/wp-content/uploads/2025/01/Obraz3.png)
Ostatni etap funkcjonowania apteki, czyli czas od jej przeniesienia, aż po wyłączenie z użytku, wydaje się najbardziej burzliwy. W 1890 r. sprzedana została J. Adamowi, a począwszy od 1 stycznia 1905 r. należała do R. Hochmutha[8]. W 1913 r. – rok przed wybuchem I wojny światowej – przejął ją Paul Matuschek. Związany był z Górnym Śląskiem, gdzie wcześniej prowadził inną aptekę. Dzięki sporemu majątkowi, którym dysponowała żona i jej rodzina, kondycja finansowa farmaceuty była więcej niż dobra i prawdopodobnie pozwoliła mu na zarządzanie apteką we Wrocławiu. „Prowadzi dobrą, dochodową działalność, w której zatrudnia głównie 4 asystentów. Jego sytuację finansową ocenia się jako dobrą.” – pisano w jednym z raportów[9]. W 1918 r. został powołany do wojska, dlatego jeszcze w tym samym roku apteka sprzedana została Erichowi Hauckemu. Początkowo podchodzono z pewną ostrożnością do nowego właściciela. Prawdopodobnie było to związane z jego wcześniejszym niepowodzeniem w prowadzaniu innej apteki. Sytuacji nie poprawiał fakt, że był rozwodnikiem, a zaliczkę na kupno apteki wpłacił przy wsparciu rodziny. „Chociaż przejął rentowną firmę, nie wiadomo, jak to się potoczy.” – pisano w raportach[10]. Szybko jednak okazało się, że placówka jest dobrze zarządzana, a sam Haucke był wiarygodnym i solidnym właścicielem. W 1928 r. aptekę objął David Gramse. W raportach dotyczących zdolności kredytowej pisano wówczas: „Apteka ma dogodną lokalizację przy ruchliwej ulicy i słyszymy, że biznes jest rentowny. Właściciel jest przedsiębiorczym, inteligentnym człowiekiem, który starannie organizuje swoją działalność i właściwie wypełnia swoje obowiązki. Pozycja firmy jest pewna.”[11] Gamse, z uwagi na swoje pochodzenie (był bowiem Żydem[12]), szybko stał się obiektem zainteresowania organów państwowych. W późniejszym okresie spotkały go za to liczne nieprzyjemności. 1 października 1936 r. aptekę przejął Heinz Druckmüller. O zastąpieniu Davida Gramse dowiedzieli się czytelnicy jednej z lokalnych gazet, na łamach której pisano, że aptekę objął „nowy aryjski właściciel”[13], co pozostaje najlepszym świadectwem ówczesnego podejścia względem żydowskiego farmaceuty.
![Źródło: „Schlesische Zeitung” 4 Oktober 1936, Jg. 195, nr 504, s. [12].](https://uwr.edu.pl/wp-content/uploads/2025/01/Obraz5.png)
Ostatnim właścicielem apteki był Waldemar Pelz, który objął ją w 1938 r. Nie wiadomo zbyt wiele o jego działalności we Wrocławiu, musiał on jednak zasłużyć się w działaniach wojennych, bowiem w 1940 r. został odznaczony Krzyżem Żelaznym II Klasy. Pelz był wówczas aptekarzem działającym w ramach jednego z korpusów pancernych[14]. Nie jest jasne czy w czasie wojny powierzył komuś kierowanie apteką, czy samodzielnie piastował tę funkcję – według dostępnych opracowań był on ostatnim właścicielem „Universitäts-Apotheke”. W 1944 r. Wrocław, wraz z innymi miastami III Rzeszy, został ogłoszony twierdzą. Pomimo, że początkowo stan ten nie wpłynął istotnie na pracę aptek, to zmiany nadeszły na początku roku 1945. Postępująca ofensywa Armii Czerwonej wymusiła na władzach podjęcie działań komasujących lokale apteczne i reorganizujących ich działanie. Z początkowych ponad 70 aptek, które działały we Wrocławiu, w lutym 1945 r. funkcjonowało ich już tylko 14[15]. Wśród nich zabrakło „Universitäts-Apotheke” co sugeruje, że została ona zamknięta. Prawdopodobnie Waldemar Pelz do końca kierował placówką, ale na obecnym etapie badań nie udało się odnaleźć dowodów na to czy pozostał on w twierdzy i pełnił posługę farmaceutyczną w innej wrocławskiej aptece. Nie ulega jednak wątpliwości, że przeżył wojnę, ponieważ w październiku 1945 r. objął kierownictwo nad apteką w Halle[16].
Waldemar Pelz, opuszczając Wrocław, „osierocił” także „Universitäts-Apotheke”. Los placówki w schyłkowym okresie pozostaje bliżej nieznany. Z uwagi na swoje położenie, prawdopodobnie uległa ona zniszczeniu w wyniku jednego z nalotów na miasto. Okolice ob. pl. Dominikańskiego mocno ucierpiały w czasie schyłkowego okresu II wojny światowej, co dostrzec można w nowoczesnej zabudowie tego obszaru. Obecnie w miejscu dawnej „Universitäts-Apotheke” (a właściwie pod jej ostatnim adresem) stoi hotel. Wkomponował się on w zabudowę ul. ks. Piotra Skargi, łącząc się z pobliski gmachem liceum nr IX i zabudowaniami mieszkalnymi. W przestrzeni miejskiej nie ma śladów, które mogą świadczyć o dawnej historii tego miejsca, a mało który mieszkaniec Wrocławia wie o jej istnieniu. Tym bardziej istotne i zasadne wydaje się przypomnienie o skomplikowanych dziejach apteki, która nierozerwalnie związana była z Uniwersytetem Wrocławskim, czego pierwszym krokiem jest niniejszy tekst.
Przypisy:
[1] Zob. np.: https://www.wroclaw.pl/dla-mieszkanca/nieznany-wroclaw-apteka-uniwersytet [dostęp: 19 IX 2024]
[2] Andrzej Syroka, Apteka „Uniwersytecka”, [w:] Encyklopedia Wrocławia, red. Jan Harasimowicz, Wrocław 2001, s. 35.
[3] Ibidem.
[4] Wilhelm Brachmann, Beiträge zur Apothekengeschichte Schlesiens, Würzburg 1966 (Beihefte zum Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau, 5), s. 64–65.
[5] Amtliches Landes-Adressbuch der Provinz Niederschlesien für Industrie, Handel, Gewerbe 1927, Herausgegeben durch den Verlag August Scherl, Deutsche Adreßbuch-Gesellschaft m. b. H., Breslau 1927, s. 95.
[6] „Breslauer Zeitung”, 29 März 1871, Jg. 52, Nr. 149, s. 1109.
[7] Amtliches Landes-Adressbuch…, s. 95.
[8] W. Brachmann, op. cit., s. 65.
[9] Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Kamieńcu Ząbkowickim [dalej: APWrOKZ], sygn. 635/0/1.1.1/14275, k. 5.
[10] APWrOKZ, sygn. 635/0/1.1.1/14275, k. 1.
[11] APWrOKZ, sygn. 635/0/1.1.1/13720, k. 1
[12] Centralna Biblioteka Judaistyczna, Gmina Żydowska we Wrocławiu, sygn. 105/81 [Mitgliederverzeichnis (alphabetisch nach Straßen mit Angabe von Name, Beruf, Geburtsdatum)], k. 440.
[13] „Schlesische Zeitung” 4 Oktober 1936, Jg. 195, nr 504, s. [12].
[14] „Süddeutsche Apotheker-Zeitung” 24 August 1940, Jg. 80, nr 68, s. [4].
[15] Kacper Rosner-Leszczyński, „Zamknięte, uszkodzenia spowodowane nalotem”. Działalność aptek w Festung Breslau (I 1945 – V 1945), Śląski Kwartalnik Historyczny »Sobótka«, Rocznik LXXVII (2022), nr 2, s. 124.
[16] Hans-Joachim Poeckern, Halles Apotheken. Eine Geschichtsbetrachtung, Leipzig-Weissenfels 2004, s. 263.
Bibliografia:
Źródła wydane i archiwalne:
Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Kamieńcu Ząbkowickim, sygn. 635/0/1.1.1/13720, 14275.
Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. PL 372 1-0-1-SG_I(Album z okazji 50-lecia pracy J.G. Galle, 1884).
Centralna Biblioteka Judaistyczna, Gmina Żydowska we Wrocławiu, sygn. 105/81 [Mitgliederverzeichnis (alphabetisch nach Straßen mit Angabe von Name, Beruf, Geburtsdatum)].
Amtliches Landes-Adressbuch der Provinz Niederschlesien für Industrie, Handel, Gewerbe 1927, Herausgegeben durch den Verlag August Scherl, Deutsche Adreßbuch-Gesellschaft m. b. H., Breslau 1927.
Prasa:
„Breslauer Zeitung” 1871–1873.
„Schlesische Ärzte-Korrespondenz” 1905.
„Schlesische Zeitung” 1865–1866, 1936.
„Süddeutsche Apotheker-Zeitung” 1940.
Opracowania:
Brachmann Wilhelm, Beiträge zur Apothekengeschichte Schlesiens, Würzburg 1966 (Beihefte zum Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau, 5).
Poeckern Hans-Joachim, Halles Apotheken. Eine Geschichtsbetrachtung, Leipzig-Weissenfels 2004.
Rosner-Leszczyński Kacper, „Zamknięte, uszkodzenia spowodowane nalotem”. Działalność aptek w Festung Breslau (I 1945 – V 1945), Śląski Kwartalnik Historyczny »Sobótka«, Rocznik LXXVII (2022), nr 2, s. 117–137.
Syroka Andrzej, Apteka „Uniwersytecka”, [w:] Encyklopedia Wrocławia, red. Jan Harasimowicz, Wrocław 2001, s. 35.
Netografia:
https://www.wroclaw.pl/dla-mieszkanca/nieznany-wroclaw-apteka-uniwersytet [dostęp: 19 IX 2024]
Autor: Kacper Rosner-Leszczyński
Data publikacji: 23.01.2025
Dodane przez: M.J.
