Archeolożka z UWr, wykopaliska w Banganarti i Wratislavia Cantans

Hymny Banganarti zostaną wykonane przez Chór Narodowego Forum Muzyki pod kierownictwem Lionela Sowa, orkiestry symfonicznej Filharmonii Wrocławskiej pod batutą Norberta Twórczyńskiego oraz solisty Jarosława Bręka (bas-baryton). Natomiast wykopaliskami w Banganarti, najważniejszym centrum pielgrzymkowym Nubii chrześcijańskiej, od dwudziestu lat kieruje prof. Bogdan Żurawski, kierownik Zakładu Nubiologii Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN. Jednym z uczestników ekspedycji archeologicznych kierowanych przez B. Żurawskiego była dr hab. Marta Osypińska z Instytutu Archeologii UWr.

Prof. Paweł Łukaszewski, prorektor Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, jeden z najważniejszych współczesnych polskich kompozytorów, sięgnął tym razem po temat niezwykły. Odległy, egzotyczny i fascynujący. Jego VIII Symfonia inspirowana jest tekstami greckich hymnów liturgicznych z okazji święta Paschy odkrytych przez polską misję archeologiczną na ścianach wczesnośredniowiecznego sanktuarium Archanioła Rafała w Banganarti (dolina środkowego Nilu, Sudan). W tej przełomowej ekspedycji brała udział dr hab. Marta Osypińska z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Wrocławskie prawykonanie przypada w 20. rocznicę rozpoczęcia polskich wykopalisk w Banganarti i w 50. rocznicę powołania do życia Międzynarodowego Towarzystwa Studiów Nubijskich, którego przewodniczącym został prof. Kazimierz Michałowski, ojciec założyciel polskiej archeologii śródziemnomorskiej i pierwszy kierownik Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN, którego spadkobiercą jest Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN. Jest również uczczeniem Jubileuszu powołanej siedemdziesiąt lat temu Polskiej Akademii Nauk oraz wielkiego wydarzenia, jakim było otwarcie równo 50 lat temu Galerii Malarstwa Nubijskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie. „Hymny Banganarti” wieńczą pół wieku odkryć polskiej nubiologii i badań nad chrześcijańskimi korzeniami Europy.

Wykopaliskami w Banganarti, najważniejszym centrum pielgrzymkowym Nubii chrześcijańskiej, od dwudziestu lat kieruje prof. Bogdan Żurawski, kierownik Zakładu Nubiologii Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN. Zwieńczeniem jego wysiłków i pracy całej misji IKSiO PAN było desygnowanie Banganarti w roku 2022 do UNESCO World Heritage List (Banganarti-UNESCO World Heritage Centre; https://whc.unesco. org).

Jednym z uczestników ekspedycji archeologicznych kierowanych przez B. Żurawskiego była dr hab. Marta Osypińska z Instytutu Archeologii UWr. Jeszcze jako studentka wzięła udział w projekcie Southern Dongola Reach Survey, podczas którego w 2000 r. odkryto wzgórze i odwiewane przez piaski Sahary średniowieczne malowidła na tzw. Wyspie Szarańczy-Banganarti. Jako młody archeolog Marta Osypińska nadzorowała wykopaliska w pierwszych dniach odkrywania tego monumentalnego stanowiska. Była również świadkiem odkrycia w 2003 r. ścian „Dolnego Kościoła” z unikalnymi hymnami liturgicznymi, które po latach stały się inspiracją dla muzyków.

Marta Osypińska jako archeozoolog od 20 lat blisko współpracuje z Bogdanem Żurawskim. Banganarti jest jak dotąd jedynym w Sudanie stanowiskiem z kompletnie opracowanymi materiałami faunistycznymi. Choć po latach „terminowania” w misji Banganarti badaczka realizuje obecnie własne projekty badawcze w Sudanie jako kierownik, nieprzerwanie co roku spędza czas również na badaniach archeozoologicznych w Banganarti. Efektem wieloletnich badań archeozoologicznych w Banganarti (oraz wszystkich badanych przez polskie misje stanowiskach w Sudanie) jest nie tylko pionierska wiedza o gospodarce zwierzętami czy diecie mieszkańców średniowiecznej Doliny Nilu Środkowego. Badania, których główną osią są szczątki zwierzęce z Banganarti pozwoliły odkryć sięgającą prahistorii kluczową, kulturową rolę bydła, którego znaczenie u ludów Afryki sub-saharyjskiej antropologia opisuje jako cattle centred behaviour. Naukowcy nie uświadamiali sobie trwałości i obecności tego fenomenu również w średniowiecznych państwach. Badania socjotopograficznej w Banganarti świadczą, że konsumpcja wołowiny jest poniekąd elementem tożsamości mieszkańców Środkowego Nilu. Odkryto również ogromny zakres wpływów i kontaktów społeczności nubijskich, wykraczający daleko w głąb Afryki poza dolinę Nilu. Takich danych dostarczyły pogłębione analizy archeozoologiczne oraz strontu, które wykazały nieznany wcześniej import archaicznych odmian bydła z obszaru Kordofanu, Czadu, a być może również z Zakola Nigru. Wymiernym efektem współpracy dr hab. Marty Osypińskiej z Misją Archeologiczną do Banganarti i Selib są liczne artykuły publikowane w wysokopunktowanych czasopismach, a przede wszystkim monografia pt. Krowie Królestwa. Zwierzęta w historii Doliny Środkowego Nilu, na podstawie której Marta Osypińska uzyskała tytuł doktora habilitowanego.  

Od ostatniego sezonu badawczego w styczniu-lutym tego roku współpraca pomiędzy prof. Żurawskim a naukowcami z Instytutu Archeologii UWr jeszcze bardziej się zacieśniła. Zostaliśmy zaproszeni do współtworzenia ośrodka badawczego w Banganarti. Prof. Żurawski udostępnił badaczom z IA UWr wybudowaną przez siebie stację archeologiczną z pełną infrastrukturą: dom, muzeum, pracownie, oraz magazyny w pobliskim Selib, aby stały się miejscem realizacji projektów naukowych, studiów nad gromadzonymi zbiorami i szkolenia studentów naszej uczelni.