Co nowego w Bibliotece Cyfrowej UWr?
Ostatnio na stronie BCUWr opublikowano zachowaną jedną kartę z Biblii łacińskiej w przekładzie św. Hieronima, datowaną na końcówkę wieku XII. Jest to zaledwie kilka passusów z rozdziałów 26-28 Księgi Izajasza.
W zachowanym fragmencie możemy przeczytać m. in. eschatologiczną wizję proroka (27, 1), który powiada tak: „In die illo visitabit Dominus in gladio suo duro et grandi et forti super Leviathan serpentem vectem et super Leviathan serpentem tortuosum et occidet cetum qui in mari est” („W owym dniu nawiedzi Pan swoim twardym, wielkim i potężnym mieczem Lewiatana, węża wijącego się, i Lewiatana, węża krętego, i zabije wieloryba, który jest w morzu”). Wspomniany przez Izajasza Lewiatan jest w tej perykopie metaforą potężnego wroga Izraela – Babilonu. Czym jednak jest ów Lewiatan? Niektórzy badacze w XIX wieku próbowali dowodzić, że hebrajskie słowo לִוְיָתָן (czyt. līvyāṯān) to zoonim oraz identyfikować tę istotę z różnymi dużymi zwierzętami wodnymi, np. z krokodylem nilowym lub różnymi gatunkami waleni (np. Theodor von Hase w pracy pt. De liviathan Jobi et ceto Jonae disquisitio, identyfikuje naszego stwora z kaszalotem spermacetowym). Inni bibliści z kolei twierdzili, że jest to ogólne określenie na morskie stwory, zwracając uwagę na fakt, że w Księdze Izajasza 27, 1 Lewiatan został opisany jako „wąż wijący się”, który zostanie zabity przez samego Boga. Sama nazwa לִוְיָתָן etymologicznie wywodzi się od rdzenia לוה – ‘plątać się; łączyć’, z przyrostkiem przymiotnikowym ן-, co daje dosłowne znaczenie ‘zwinięty, skręcony, pofałdowany’. Żydowska egzegeza starożytna i średniowieczna opisuje Lewiatana jako smoka, który żyje nad źródłami pradawnej Otchłani, zostanie przez Boga zabity, a jego mięso zostanie podane na ucztę prawowiernym w Czasach Ostatecznych (por. np. Talmud, Bawa Batra 75a, gdzie został zacytowany rabbi Jochanan ben Napacha: עָתִיד הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא לַעֲשׂוֹת סְעוּדָה לַצַּדִּיקִים מִבְּשָׂרוֹ שֶׁל לִוְיָתָן). Uczta ta odbędzie się natomiast w namiocie uszytym ze skóry Lewiatana. W chrześcijaństwie już w starożytności Lewiatan stał się symbolem diabła i został utożsamiony ze smokiem. Stało się tak dlatego, że w greckim przekładzie Starego Testamentu zwanym Septuagintą w miejscach, gdzie występuje słowo לִוְיָתָן uczeni aleksandryjscy tłumacze oddawali to zwykle rzeczownikiem δράκων (czyt. drákon – ‘wielki wąż’, ‘smok’), a w jednym miejscu, w przekładzie Księgi Hioba użyli słowa κῆτος (czyt. kêtos, o tym stworze pisaliśmy już kiedyś: https://www.facebook.com/share/p/5FuuQCnuoZgoJSt5/). Autor przywołanego na początku niniejszego wpisu, św. Hieronim, komentując Psalm 103, gdzie również pojawia się Lewiatan, w dziele pt. Tractatus LIX in psalmos pisze: „Iudaei dicunt: draconem magnum fecit deus, qui dicitur leviathan, et est in mare; et quando, aiunt, recedit oceanus, draco vertitur. Nos autem dicamus: iste est draco, qui de paradiso eiectus est, qui decepit Evam” („Żydzi mówią, że Bóg stworzył wielkiego węża, który nazywa się Lewiatan, który znajduje się w morzu; i kiedy ocean się cofa, powiadają, że dzieje się to dlatego, że ten wąż się obraca. My zaś powiemy, że jest to ten wąż, który został wyrzucony z Raju, który zwodził Ewę”). Sama nazwa Lewiatan jest bardzo popularna, np. główna kaldera kriowulkaniczna na największym księżycu Neptuna, Trytonie, odkryta przez sondę Voyager 2 w 1989 roku, mająca około 80 km i znajdująca się w centrum prawdopodobnie największej struktury wulkanicznej w Układzie Słonecznym nosi nazwę Leviathan Patera, a jeden z najbardziej znanych traktatów filozoficznych Thomasa Hobbesa, opublikowany w 1651 roku, nosi tytuł „Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego”. Napisane w trakcie angielskiej wojny domowej (1642-1651) dzieło Hobbesa dotyczy struktury społeczeństwa i legalnej władzy, i jest uznawane przez historyków doktryn politycznych za jeden z najwcześniejszych i najbardziej wpływowych przykładów teorii umowy społecznej. Poniżej link do opublikowanego skanu tej jednej karty z Biblii łacińskiej:
https://bibliotekacyfrowa.pl/publication/156087
Łukasz Krzyszczuk, Oddział Rękopisów, Biblioteka Uniwersytecka
