Dzieje pisma i książki rękopiśmiennej podczas warsztatów z cyklu BEYOND LANGUAGE w Kolegium MSI
O rękopisach, inkunabułach, pasjonatach i detektywach z BUWr – czyli kolejne fascynujące warsztaty z cyklu BEYOND LANGUAGE w Kolegium Międzydziedzinowych Studiów Indywidualnych UWr
W czwartek, 25 kwietnia 2024 roku, zakończył się cykl warsztatów poświęconych początkom książki rękopiśmiennej i piśmiennictwu zaproponowany studentom w ramach kursu BEYOND LANGUAGE. Podczas dwóch pierwszych spotkań, Pan mgr Dawid Kuriański oraz Pan dr Adam Poznański z Oddziału Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu zapoznali studentów Kolegium MSI z fascynującymi początkami oraz dynamicznymi zmianami zachodzącymi w piśmiennictwie na przestrzeni ostatnich wieków. Samo pismo, a tym bardziej książka pisana i drukowana, to przełomowe, choć stosunkowo „nowe” wynalazki w dziejach rozwoju kultury i języka.
Spotkanie trzecie i podsumowujące kilkutygodniową pracę warsztatową, odbyło się w siedzibie Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego przy ulicy Fryderyka Joliot-Curie. Mieliśmy możliwość skonfrontowania wcześniej przestudiowanej teorii z rzeczywistością książki rękopiśmiennej, inkunabułami oraz metodami konserwacji zagrożonych i bezcennych wolumenów.
Czwartkowe warsztaty rozpoczęły się od wizyty w Pracowni Konserwacji Zbiorów Specjalnych, kierowanej przez Panią mgr Katarzynę Łabuz. Była to doskonała okazja do poznania tajników pracy konserwatora. Zespół pracowni składa się obecnie z ośmiu osób (mimo ogromu pracy, którą można by rozdzielić na pięćdziesięciu specjalistów i każdy codziennie miałby co robić do emerytury), których głównym zadaniem jest zabezpieczanie i konserwacja zbiorów specjalnych, a także prowadzenie fotograficznej dokumentacji konserwatorskiej. Praca ta wymaga niebagatelnej wiedzy interdyscyplinarnej, której nie powstydziliby się najbardziej zagorzali bibliofile, a także przenikliwości filologicznej i giętkości lingwistycznej w rozpoznawaniu pism. Istotne są również zdolności manualne, spore pokłady cierpliwości, a, przede wszystkim, pasja!
Konserwatorzy muszą niejednokrotnie rozwiązywać zagadki w poszukiwaniu różnych elementów rozproszonych po księgozbiorze konserwowanych obiektów. Bywa, że ich zadaniem staje się także tropienie zaginionych zabytków, które Biblioteka utraciła wskutek działań wojennych lub w wyniku kradzieży.
Podczas warsztatów, mieliśmy wyjątkową okazję obcować z prawdziwymi skarbami kultury piśmiennej – rękopisami sprzed wielu wieków o ogromnej wartości, nie tylko materialnej (wartość wielu z nich przekracza setki tysięcy dolarów), ale, przede wszystkim, kulturowej. Na początek, Pan dr Antoine Haaker zaintonował wstęp z oryginału manuskryptu Mahabharata – eposu zapisanego w sanskrycie i zachowanego w zbiorach BUWr. Dzięki oskarowemu wykonaniu naszego cicerone mogliśmy posłuchać jak ten najdłuższy na świecie epos mógł brzmieć w oryginale. Wśród zabytków kultury piśmiennej BUWr można również znaleźć bezcenne dzieła teologiczne, prawnicze, oraz poetyckie. Na szczególną uwagę zasługują: pochodząca z V wieku najstarsza na świecie zachowana kopia łacińskiego przekładu Kroniki Euzebiusza z Cezarei oraz jedna z najstarszych kopii jedynego zachowanego dzieła św. Hieronima ze Strydonu [331–420] – autora przekładu Wulgaty i patrona tłumaczy.
Po zajmującej prelekcji Pani konserwator Katarzyny Łabuz, studenci Kolegium MSI udali się w kierunku „powierzchni wystawienniczej”, gdzie Panowie: dr Antoine Haaker i mgr Dawid Kuriański z Oddziału Rękopisów BUWr zaprezentowali unikatowe dzieła pochodzące z ocalałych zbiorów bibliotecznych znajdujących się obecnie w księgozbiorze wrocławskim.
Wśród zabytków kultury piśmiennej BUWr można również znaleźć bezcenne dzieła teologiczne, prawnicze, oraz poetyckie. Na szczególną uwagę zasługują: pochodząca z V wieku najstarsza na świecie zachowana kopia łacińskiego przekładu Kroniki Euzebiusza z Cezarei oraz jedna z najstarszych kopii jedynego zachowanego dzieła św. Hieronima ze Strydonu [331–420] – autora przekładu Wulgaty i patrona tłumaczy.
Studenci mogli również zobaczyć autografy wybitnych postaci historycznych, m.in. genialnego szwajcarskiego matematyka i wynalazcy – twórcy minutowej wskazówki w zegarze – Josta Bürgiego [1552–1632], korespondencję Marcina Lutra [1483–1546], inicjatora ruchu religijno-polityczno-społecznego znanego pod nazwą „reformacja” (zapewne, dzisiejsze Panie polonistki obniżyłyby mu ocenę za „charakter pisma”?). Mogliśmy także zobaczyć odręczną notatkę Augusta Strindberga [1849–1912], szwedzkiego artysty fotografa, malarza i dramaturga, uznawanego przez wielu za ojca współczesnego teatru.
Ostatnie spotkanie w ramach cyklu warsztatów piśmienniczych było cenną lekcją i wspaniałym przeżyciem. Jak słusznie stwierdziła Pani Katarzyna Łabuz, „taka okazja może trafić się tylko raz w życiu”. My – studenci Kolegium MSI – z wielkim podziwem spoglądaliśmy na pasję, która wręcz rozjaśniała mury Biblioteki Uniwersyteckiej. Jak zauważył kiedyś Kornel Makuszyński [1884–1953]: „dom, gdzie znajduje się książka jest przybytkiem słońca.”
tekst: Mateusz Siwko, student Kolegium MSI UWr
redakcja: Monika Piechota/Piotr P. Chruszczewski
zdjęcia: Piotr P. Chruszczewski
polecane linki:
Pan dr Antione Haaker – prawdziwy detektyw wśród miłośników książek: link
Warte rozważenia: „rogaty Mojżesz” był świadomym wyborem, a nie pomyłką niezwykle oczytanego św. Hieronima, jak dowodzi Pani doktor Aleksandra R. Knapik w swojej najnowszej publikacji:
Knapik, Aleksandra R. (2024) „Rogaty Mojżesz w przekładzie św. Hieronima – pomyłka w tłumaczeniu czy uzasadniona decyzja tłumacza?”. [W:] Aleksandra R. Knapik, Piotr P. Chruszczewski (red.) Między tekstem a kulturą. Z zagadnień interpretacyjnych. San Diego, USA: Æ Academic Publishing; 229–237.
Jost Bürgi – życie i twórczość zapomnianego geniusza: link
Oddział Rękopisów BUWr oraz cymelia do obejrzenia: link
