Ekspedycja naukowa na Grenlandii
Zakończyła się ekspedycja naukowa na zachodnie wybrzeże Grenlandii, kierowana przez dr. hab. Mateusza Strzeleckiego w ramach projektu „GLAVE – transformacja wybrzeży paraglacjalnych przez fale tsunami”. Grupa naukowców dokumentowała efekty działania wielkich fal morskich na wyspie Disko oraz osuwiska po przeciwnej stronie cieśniny Vaigat.
Każdego roku w wybrzeża Arktyki uderzają fale tsunami, które wzmagają abrazję (niszczenie) brzegów morskich i niejednokrotnie stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzi. Fale te powodowane mogą być cieleniem lodowców i obracaniem gór lodowych, których łączna, nawodna i podwodna wysokość sięga niekiedy kilkuset metrów. Największe z fal pojawiają się jednak w efekcie osuwania mas skalnych po stokach górskich otaczających fiordy i na ich podwodnych zboczach. Osuwiska te są warunkowane topografią terenu, budową geologiczną podłoża i ruchami tektonicznymi, jednak w środowisku polarnym przemieszczeniu zwietrzeliny skalnej sprzyja także coraz głębsze rozmarzanie tzw. warstwy czynnej – partii gruntu znajdującej się nad trwale przemarzniętym podłożem (permafrostem). W tym ujęciu osuwiska i tsunami są jednym z widocznych skutków współczesnych zmian klimatu. Wraz z recesją lodowców, degradacją permafrostu oraz zmniejszeniem zasięgu i frekwencji lodu morskiego, zmieniają sposób funkcjonowania środowiska i krajobraz dalekiej Północy. Rosnąca częstość zdarzeń ekstremalnych tego typu stała się wyzwaniem dla lokalnych społeczności i polityki państw arktycznych.
Tematyce przekształcania krajobrazu arktycznego wybrzeża poświęcony jest realizowany w Instytucie Geografii i Rozwoju Regionalnego UWr projekt badawczy, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, pod nazwą „GLAVE – transformacja wybrzeży paraglacjalnych przez fale tsunami – kiedyś, dziś i w cieplejszej przyszłości” (NCN SONATA BIS 2020/38/E/ST10/00042). Jego kierownikiem jest Mateusz Strzelecki. Wśród oczekiwanych skutków podjętych badań jest m.in. zebranie informacji, które będą pomocne w przygotowaniu nadmorskich społeczności na zdarzenia ekstremalne. Obszarem badawczym jest zachodnia część Grenlandii, skąd napływają informacje o niszczących, a niekiedy śmiertelnych skutkach tsunami.
24 lipca 2023 r. na Grenlandię wyruszył interdyscyplinarny zespół naukowców, którzy przez kolejne 3 tygodnie realizowali napięty plan badawczy. W składzie grupy, oprócz kierownika M. Strzeleckiego, znaleźli się A. Sobczyk (pomiary strukturalne skał, rozpoznanie osadów plażowych przy pomocy georadaru), J. Waroszewski (dokumentacja odsłonięć glebowych), H. Marszałek (pomiary hydrogeologiczne), J. Kavan (kartowanie przy pomocy technik UAV), M. Szczypińska (analizy teledetekcyjne) oraz M. Kasprzak (rozpoznanie geofizyczne strefy wybrzeża). Ich bazą stał się jacht S/Y Ocean A z bardzo doświadczonym w rejsach polarnych kapitanem A. Górajkiem. Był to jedyny możliwy i jednocześnie najlepszy sposób transportu, umożliwiający prace na wyznaczonych stanowiskach. Jacht podjął naukowców w porcie grenlandzkiego miasta Ilulissat i wyruszył w rejs po zatoce Disko, mierząc się z trudnościami żeglugi w cieśninie Vaigat (Sullorsuaq Strait). W przesmyku tym stłaczane są góry lodowe niesione prądem morskim, stwarzające stałe zagrożenie dla jednostki, szczególnie podczas jej kotwiczenia. Szczęśliwie dopisała pogoda, nikt nie cierpiał w wyniku choroby morskiej.
Grupa badawcza lądowała na odcinkach wybrzeży wyspy Disko, gdzie nie stwierdzono fal tsunami oraz na tych plażach, które zostały przez nie wielokrotnie dotknięte. Była też okazja do obserwacji zniszczeń spowodowanych w 2000 r. przez tsunami w górniczym mieście Qullissat. Ostatnim etapem prac było kartowanie osuwisk na przeciwległym brzegu cieśniny Vaigat. Ich nisze sięgają podszczytowych partii gór, które wznoszą się tu na nawet ponad 2000 m n.p.m. W drodze powrotnej odwiedzono dwie grenlandzkie osady: Saqqaq i Oqaatsut (Rodebay). Ich ludność trudni się połowami, pracą w lokalnych przetwórniach rybnych i coraz powszechniej usługami turystycznymi. Mimo scenerii kolorowych domków, niełatwe to życie. Zapraszamy do obejrzenia krótkiej fotorelacji z grenlandzkiej wyprawy. Już niedługo będzie okazja do spotkania i dyskusji w Centrum Badań Obszarów Zimnych im. Alfreda Jahna, tworzonym w gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Zadaniem Centrum będzie skupienie naukowców różnych dziedzin, zainteresowanych tematyką obszarów polarnych, subpolarnych i górskich.
tekst: dr hab. Marek Kasprzak, dr hab. Mateusz Strzelecki
zdjęcia: dr hab. Marek Kasprzak
