Gdy zanika lód rodzą się nowe wybrzeża
Współczesne zmiany klimatu powodują szybkie zmniejszanie zasięgu lodowców półkuli północnej, w tym lodowców uchodzących do morza w Arktyce i obszarach subarktycznych. W wyniku tego procesu spod lodu uwalniane są znaczne obszary nowych wybrzeży, które dotąd umykały uwadze naukowców. Międzynarodowy zespół naukowców z Polski, Czech, Stanów Zjednoczonych i Kanady postanowił, w ramach projektu finansowanego z grantu Narodowego Centrum Nauki, zmierzyć się ze wspomnianą luką w wiedzy na temat wybrzeży uwalnianych spod lodowców w XXI wieku.
W wyniku zestawienia nowej glacjologicznej bazy danych ze zdjęciami satelitarnymi dla wszystkich lodowców, uchodzących do morza półkuli północnej, naukowcy ustalili, że w okresie 2000-2020 r. recesja lodowców spowodowała powstanie na tym terenie niemal 2500 km nowej linii brzegowej. Oznacza to, że średnio każdego roku przybywa jej ponad 120 km. Za dwie trzecie tej wartości odpowiada Grenlandia, pokryta jedynym na półkuli lądolodem. W tym samym czasie pod lodowcami zniknęło jedynie nieco ponad 50 km wybrzeża. Ponadto zidentyfikowano 35 dużych wysp, które lodowce odsłoniły w okresie badań, z których 13 opisano po raz pierwszy.
Rezultaty badań zostały opublikowane 21 marca 2025 w czasopiśmie Nature Climate Change – najważniejszym forum debaty naukowej o zmianach klimatu na świecie: https://www.nature.com/articles/s41558-025-02282-5
Mgr Małgorzata Szczypińska, doktorantka w projekcie „GLAVE”, z Centrum Badań Regionów Zimnych im. Alfreda Jahna Uniwersytetu Wrocławskiego, współprowadząca prace nad artykułem, dodaje, że poza pracami inwentaryzacyjnymi sprawdzano także, czy długość nowych wybrzeży jest proporcjonalna do zmian w powierzchni lodowców. Wykryto znaczące różnice między poszczególnymi lodowcami, jak również między regionami. Lodowce Ziemi Baffina, Alaski i południowo-wschodniej Grenlandii okazały się znacznie efektywniej tworzyć nowe wybrzeża niż lodowce pozostałych regionów. Drugą skrajność zaobserwowano na wyspach Arktyki Rosyjskiej, gdzie, mimo znaczącej powierzchni objętej recesją lodowców, powstało niewiele nowych wybrzeży.
Dr Jan Kavan z Centrum Polarnej Ekologii Uniwersytetu Południowoczeskiego, były stażysta podoktorski UWr, podkreślił jak ważnym narzędziem we współczesnych pracach nad reakcją środowisk regionów zimnych na postępujące ocieplenie klimatu jest dostęp do otwartych baz danych.
prof. Mateusz Strzelecki — lider grantu Narodowego Centrum Nauki pt. „GLAVE — Paraglacial coasts transformed by tsunami waves – past, present and warmer future” , w którym wykonano analizy na potrzeby tej przełomowej pracy, podkreśla znaczenie zaprezentowanych wyników dla badań wybrzeży arktycznych. Ostatnie lata to renesans w badaniach wybrzeży Arktycznych, nacisk kładziono jednak na szybko erodowane wybrzeża zmarzlinowe północnej Alaski, Jukonu czy Syberii. Niewiele informacji pochodziło z wybrzeży wciąż zlodowaconych regionów Arktyki – Grenlandii, Kanadyjskiego Archieplagu Arktycznego czy Svalbardu. Nasza praca to tak naprawdę otwarcie nowego rozdziału badań najmłodszych wybrzeży świata. Te 2500 km brzegów, które przez co najmniej kilkanaście wieków przykrywały lodowce, to miejsca, gdzie fale i pływy przekształcają formy lodowcowe w nowe plaże, kosy, laguny oraz klify. Nie można też zapomnieć, że strome wybrzeża niedawno uwolnionych spod lodowców fiordów to też miejsca potencjalnych osuwisk lub obrywów skalnych, zdolnych wywołać potężne fale tsunami – w ostatnich latach zarejestrowano takie fale na Alasce i Grenlandii, a pochodziły one właśnie ze zdestabilizowanych wybrzeży, które niedawno opuściły lodowce.
W celu zilustrowania potencjału dalszego rozwoju nowo odsłoniętych wybrzeży przeprowadzono również analizę parametrów podłoża i lokalnego klimatu. Najdłuższe odcinki wybrzeży najbardziej podatnych na wietrzenie i erozję, czyli uformowanych w skałach osadowych, skartowano wzdłuż wschodnich wybrzeży Svalbardu, Alaski i północnych rubieży Grenlandii. Nowe, uwolnione spod lodowców wybrzeża, to swoista zagadka w świecie zmarzlinowym – ponad 50% wybrzeży, które wykryliśmy, odsłoniętych zostało w regionach charakteryzujących się ciągłą zmarzliną. Autorzy liczą, że ich artykuł będzie inspiracją do nowych badań nad tempem agradacji zmarzliny wzdłuż wolnych od lodowców brzegów, która może np. nadbudowywać się wokół zagrzebanych w brzegach fragmentu lodu lodowcowego.
Badania sfinansowało Narodowe Centrum Nauki w Polsce w ramach projektu GLAVE, który zmierza do lepszego zrozumienia środowisk wybrzeży paraglacjalnych, zalewanych przez ekstremalne fale wywołane degradacją kriosfery. Otwarty dostęp do artykułu został sfinansowany przez UWr w ramach programu Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza.
Data publikacji: 21.03.2023
Dodane przez: M.J.
