Granty z NCN dla naszych badaczy!
Czy zastanawialiście się kiedyś, dlaczego szukając potencjalnego partnera romantycznego podobają Wam się tylko niektórzy kandydaci i kandydatki? Na to pytanie odpowie prof. dr S. Craig Roberts. Z kolei dr hab. Izabela Lebuda wgłębi się w temat kreatywności niezbędnej zarówno w codziennym życiu, w pracy, jak i w obliczu globalnych wyzwań.
Na liście wniosków zakwalifikowanych do finansowania w ramach konkursu MAESTRO 16 oraz SONATA BIS 14 Narodowego Centrum Nauki opublikowanej 27 lutego 2025 znalazły się dwa projekty badaczy z Instytutu Psychologii UWr.
„Niewidzialne więzi: społeczne i psychologiczne korelaty kompatybilności antygenów leukocytarnych (HLA) u partnerów (Invisible Bonds: The Social and Relationship Implications of Human Leukocyte Antigen (HLA) Compatibility)” – to projekt prof. dr S. Craiga Robertsa, na finansowanie którego w ramach Maestro przyznano kwotę 4 534 406 zł.
Czym zajmuje się badacz i czego dotyczy projekt? Oto opis:
Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego szukając potencjalnego partnera romantycznego podobają ci się tylko niektórzy kandydaci? Okazuje się, że nie chodzi tylko o wygląd, osobowość, a nawet wspólne zainteresowania — rolę w Twoim wyborze może odgrywać również twój układ odpornościowy! W szczególności, pewne geny w kompleksie antygenu ludzkich leukocytów (HLA), które pomagają kontrolować twój układ odpornościowy, a mogą również wpływać na to, czy uważasz kogoś za atrakcyjnego.
Badania sugerują, że ludzie mogą odnieść korzyści z wybierania partnerów z różnymi od własnych genami HLA, co prowadzi do: silniejszych relacji partnerskich, większych szans na reprodukcję, zdrowszych dzieci, a nawet lepszej opieki rodzicielskiej.
Ten projekt zbada, czy nasza zgodność genetyczna (lub jej brak) odgrywa rolę w tym, ile miłości i szczęścia doświadczamy w związkach. Naukowcy zbadają również, czy współczesne praktyki społeczne, takie jak hormonalna kontrola urodzeń i używanie perfum, zakłócają ten naturalny proces wyboru partnera. Udzielą odpowiedzi na ważne pytania: Czy posiadanie genetycznie zróżnicowanego partnera sprawia, że związki są silniejsze i bardziej satysfakcjonujące? Czy zgodność HLA między partnerami prowadzi do lepszych wyników płodności i zdrowszych ciąż? Czy dzieci genetycznie zgodnych rodziców są zdrowsze, zwłaszcza w tradycyjnych społeczeństwach, w których śmiertelność dzieci jest wyższa? I wreszcie, w jaki sposób związek HLA z szeroko pojętą jakością życia w związkach różni się między społeczeństwami zachodnimi i tradycyjnymi?
Ten projekt jest ekscytujący z kilku powodów. Po pierwsze, większość badań tego typu koncentruje się na społeczeństwach WEIRD (zachodnich, wykształconych, uprzemysłowionych, bogatych i demokratycznych). Badacze rozszerzą ten projekt na kultury tradycyjne, aby uzyskać odpowiedzi na dotychczas nierozwiązane problemy badawcze.
Po drugie projekt jest wysoce interdyscyplinarny, łącząc ze sobą psychologię, antropologię, biologię, a nawet zdrowie publiczne.
Na koniec naukowcy przyjrzą się zarówno roli różnic genetycznych między partnerami, jak i ich indywidualnej różnorodności genetycznej — czemuś, co nie zostało w pełni zbadane, ale może być kluczowe dla wyjaśnienia jakości życia w związkach romantycznych.
Wyniki badań mogą mieć znaczące konsekwencje społeczne. Na przykład, jeśli społeczeństwa tradycyjne znacznie bardziej niż społeczeństwa zachodnie dobierają się w pary ze względu na kompatybilny HLA, może to skłonić nas do ponownego przemyślenia, w jaki sposób praktyki kulturowe wpływają na nasze związki i zdrowie. Chociaż naukowcy nie sugerują ludziom, aby zaczęli sprawdzać swoje DNA przed randkowaniem, to wyniki badań mogą mieć niebagatelny wpływ na takie dziedziny, jak: doradztwo w zakresie związków, planowanie rodziny, a nawet rządowa polityka zdrowotna. W końcu odrobina nauki w miłości może wiele zdziałać!
Z kolei na liście wniosków zakwalifikowanych do finansowania w ramach konkursu SONATA BIS 14 znalazł się projekt pt. „Sekundując Twórczemu Myśleniu: Badanie Dynamiki i Efektywności Metapoznania w Indywidualnych i Diadycznych Procesach Twórczych (Clocking Creative Thinking: Exploring the Dynamics and Efficiency of Metacognition in Individual and Dyadic Creative Processes)” dr hab. Izabeli Lebudy. Na ten projekt przeznaczono kwotę 1 486 936 zł.
Prof. UWr Izabela Lebuda jest doktorem nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki (2012). Pracuje w zakładzie psychologii twórczości Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zajmuje się badaniami uwarunkowań osiągnięć twórczych, zwłaszcza środowiskowymi czynnikami facylitującymi rozwój i sukcesy w pracy artystycznej, naukowej i innowacyjnej.
Opis wyróżnionego projektu:
Jak zorganizować dzieciom czas podczas wakacji? Jak poprawić efektywność zespołu w pracy? Jak zaangażować ludzi w działania prospołeczne? Jak skłonić ich, aby aktywnie włączyli się działania proekologiczne? Odpowiedź na te pytania często tkwi w kreatywności – rozumianej jako zdolność do generowania nowych, ale jednocześnie użytecznych pomysłów. Kreatywność jest niezbędna zarówno w codziennym życiu, w pracy, jak i w obliczu globalnych wyzwań. Choć popularne jest przekonanie, że kreatywność to swobodny proces, w którym pomysły pojawiają się spontanicznie i niezależnie od naszej kontroli, badania naukowe w przekonujący sposób dowiodły, że możemy świadomie kierować naszą twórczością.
Projekt ma na celu zgłębienie, w jaki sposób ludzie myślą o własnym procesie twórczym podczas rozwiązywania zadań, czyli jak przebiega metapoznanie w twórczych wyzwaniach. W ramach projektu analizowane będą trzy główne aspekty metapoznania: (1) monitorowanie, czyli refleksja nad własnym procesem twórczym, na przykład ocena wygenerowanych pomysłów; (2) kontrola metapoznawcza, która odnosi się do świadomego zarządzania procesem twórczym, np. decydowania, kiedy zakończyć wymyślanie nowych pomysłów i przejść do fazy wdrożenia oraz (3) wiedza dotycząca poznawczych mechanizmów stojących za kreatywnością. Skupimy się przede wszystkim na tym, jakie znaczenie dla rozwiązywania problemów twórczych ma dynamika tych trzech aspektów metapoznawczych.
Projekt obejmuje serię siedmiu badań, w których naukowcy przeanalizują jak procesy metapoznawcze przebiegają w trakcie wykonywania prostych, krótkotrwałych zadań – typowych w badaniach nad kreatywnością. Szczególną uwagę zwrócą jednak na bardziej złożone, codzienne problemy wymagające twórczego myślenia.
Zakładamy, że dzięki eksploracji bardziej złożonych wyzwań uda się uchwycić zależności między metapoznaniem a innymi procesami regulacji, np. zarządzaniem emocjami, a także z bardziej globalnymi przekonaniami na temat własnej twórczości, jak ocena własnej skuteczności w wykonywaniu zadań twórczych.
Ponieważ wiele problemów rozwiązywanych jest zespołowo, badania będą także obejmować analizę twórczego myślenia w kontekście współpracy – zarówno z innymi ludźmi, jak i ze sztuczną inteligencją (AI). Wyniki badań posłużą do opracowania serii interwencji, które mają na celu, poprzez aktywizowanie optymalnej dynamiki metapoznania wspierać efektywne rozwiązywanie codziennych problemów twórczych. Zaproponowane badania mają na celu zweryfikować założenia teoertyczne na temat metapoznania w twórczości i dostarczyć nowej wiedzy na temat społecznych aspektów regulowania kreatywnego myślenia w pracy zespołowej. Rezultaty projektu mają szansę znaleźć zastosowanie zarówno w edukacji, jak i w projektowaniu rozwiązań opartych na współpracy z AI.
Naukowcy mają nadzieję, że w konsekwencji możliwa stanie się optymalizacja efektywności w radzeniu sobie z rzeczywistymi, kreatywnymi wyzwaniami – tymi codziennymi i tymi na skalę globalną.
Jak informuje NCN w sumie – siedem grantów dla doświadczonych naukowców i 63 granty dla osób od 5 do 12 lat po doktoracie przyznano w konkursach MAESTRO i SONATA BIS. Laureaci zrealizują projekty w obszarze badań podstawowych o łącznej wartości niemal 235,7 mln zł.
MAESTRO 14 i SONATA BIS 16 to konkursy skierowane do badaczek i badaczy posiadających doświadczenie w samodzielnej pracy naukowej, którzy chcieli zdobyć fundusze na realizację najbardziej zaawansowanych przedsięwzięć, wymagających zaangażowania wielu badaczy oraz zakupu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej.
Projekty MAESTRO i SONATA BIS mogą trwać 36, 48 albo 60 miesięcy. Nie ma górnych limitów finansowania dla pojedynczego projektu, zasadność kosztów jest oceniana przez ekspertów.
O rozstrzygniętych konkursach NCN
Oprac. Katarzyna Górowicz-Maćkiewicz
Data publikacji: 28.02.2025
Dodane przez: M.J.
