Czego dotyczą, jakich dziedzin nauki? Oto projekty i ich pomysłodawcy:

1. „Lokalne doświadczanie zmian klimatycznych i sprawiedliwej transformacji węglowej w spornym krajobrazie kompleksu wydobywczo-energetycznego Turów na Dolnym Śląsku (The local experiencing of climate change and just coal transition in the contested landscape of the Turów mining and power complex, Lower Silesia) (kwota na realizację projektu to 762 554 zł.)

Dr hab. Katarzyna Majbroda, prof. UWr (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej, Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych UWr) tak mówi o swoim projekcie: – Jego źródłem są etnograficzne badania terenowe prowadzone od 2021 r. w gminie Bogatynia, a geograficznie rzecz ujmując, na Górnych Łużycach, na temat lokalnych sposobów doświadczania działalności kompleksu wydobywczo-energetycznego „Turów” oraz planowanej w tym regionie transformacji energetycznej.

Projekt kładzie nacisk na doświadczeniowy i relacyjny wymiar transformacji węglowej, jednocześnie problematyzując kategorię sprawiedliwości środowiskowej jako nieoczywistą, zależną od przyjętych perspektyw i pozycji zajmowanej w sieci skonceptualizowanych relacji, kontekstów i uwarunkowań.

To, co jest odgórnie politycznie ustanawiane w dyskursie zielonego ładu i sprawiedliwej transformacji, zderza się z lokalnymi realiami. By zrozumieć znaczenie nośnych pojęć ‘dekarbonizacji’, ‘zielonego ładu’, ‘sprawiedliwej transformacji’, trzeba zadawać krytyczne pytania i funkcjonować wśród lokalnej społeczności. Celem projektu jest antropologiczna, wsparta perspektywą interdyscyplinarną, analiza sposobów i strategii doświadczania kryzysu klimatycznego oraz dekarbonizacji przez lokalną społeczność żyjącą na pograniczu polsko-czesko-niemieckim, w sąsiedztwie kompleksu wydobywczo-energetycznego Turów.

Perspektywa antropologiczna coraz częściej okazuje się soczewką, która umożliwia zobaczenie nowych wymiarów tego procesu, sprzyjając przekształcaniu debaty wokół transformacji lub sprowadzaniu jej na nieoczywiste ścieżki.

Kopania oraz elektrownia od ponad 60 lat stanowią niezwykle ważne elementy krajobrazu kulturowego Górnych Łużyc i Dolnego Śląska, kreując przy tym krajobraz sporny: antropogeniczny – zmieniony przez człowieka, krajobraz zaburzony – będący konsekwencją wysokiej emisyjności CO2, zanieczyszczenia powietrza, skażenia gleb, problemów z wodą, a także pejzaż industrialny i energetyczny. Wspomniane krajobrazy – fizyczne i kulturowe – zakumulowują w sobie zastane warunki środowiskowe, określone polityki ekonomiczne, afekty społeczne oraz industrialne topografie. Odzwierciedlają także wielorakie, relacyjnie ujęte interakcje między światem ludzkim i więcej-niż-ludzkim, a także określone obiegi wiedzy i technologii.

Niezwykle istotnym aspektem projektu jest przekierowanie uwagi z technologiczno-ekonomicznego wymiaru dekarbonizacji na głębokie społeczno-kulturowe i ekologiczne aspekty tego procesu oraz uzupełnienie debaty wokół sprawiedliwej transformacji energetycznej o afektywne poetyki społeczne, a zatem perspektywy, oczekiwania, nadzieje i troski lokalnej społeczności. Projekt koncentruje się na teraźniejszości, sięgając w przeszłość, by antycypować postransformacyjne przyszłości regionu prognozowane w szerszych kontekstach – globalnych procesach o charakterze społeczno-kulturowym, ekonomiczno-industrialnym i klimatyczno-środowiskowym, współtworzących asamblaże kultury energetycznej.

2. „Od głosów do wyroków: Rola dowodów generowanych przez użytkowników w przekształcaniu międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych (From Voices to Verdicts: The Role of User-Generated Evidence in Transforming International Criminal Justice) (wartość projektu 1 535 506 zł.)

Dr Kaja Kowalczewska (Inkubator Doskonałości Naukowej – Centrum Digital Justice, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uwr) o projekcie: – Przez najbliższe cztery lata, wraz z fantastycznym zespołem i wsparciem Centrum Digital Justice, będę badać, jak nagrania i zdjęcia robione smartfonami zmieniają sposób, w jaki wymiar sprawiedliwości radzi sobie z najpoważniejszymi zbrodniami, takimi jak zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości czy ludobójstwo. Interesuje nas, czy materiały stworzone przez zwykłych ludzi (nie-specjalistów) mogą stać się wiarygodnymi dowodami dla Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze, krajowych prokuratur działających na zasadzie uniwersalnej jurysdykcji i innych mechanizmów odpowiedzialności za zbrodnie międzynarodowe. Będziemy też analizować, jak rozwijają się technologie, metody i wytyczne wspierające dokumentowanie takich przestępstw.

Smartfony zmieniły świat – nie tylko dokumentują rzeczywistość, ale też pozwalają ocalałym i świadkom zbrodni aktywnie uczestniczyć w walce o sprawiedliwość. To także demokratyzacja procesu pociągania sprawców do odpowiedzialności i nowe wyzwanie dla wymiaru sprawiedliwości.

Inspiracją dla projektu są praktyczne obserwacje: powszechny dostęp do smartfonów, możliwość relacjonowania konfliktów niemal w czasie rzeczywistym i mediatyzacja wojen. Dziś więcej o wydarzeniach w Ukrainie, Palestynie czy Syrii można dowiedzieć się na Instagramie niż w tradycyjnych mediach. Z tym jednak wiąże się ryzyko – dezinformacja, manipulacje, a także problemy z tzw. „chain of custody”, czyli zapewnieniem, że dowód od momentu jego stworzenia aż po przedstawienie w sądzie pozostaje wiarygodny.

Jako koordynatorka koalicji polskich organizacji społecznych (KOOS) zajmującej się dokumentowaniem zbrodni międzynarodowych, podnoszeniem świadomości Polaków o odpowiedzialności sprawców i wsparciem ocalałych, wiem, jak ogromny potencjał ma ten projekt. Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu – łączącemu badania empiryczne (antropologiczne) i teoretyczne (prawne) – możemy nie tylko pogłębić wiedzę, ale też zaproponować realne zmiany.

3. „Wrażliwość receptora androgenowego, zależne od testosteronu kompromisy historii życia, oraz ich znaczenie dla zmienności wieku biologicznego u mężczyzn (The sensitivity of the androgen receptor, testosteronedependent life history trade-offs, and their impact on biological age variability in men) (na projekt przeznaczono 1 877 507 zł.)

Dr hab. Agnieszka Żelaźniewicz o celu badań (Zakład Biologii Człowieka, Wydział Nauk Biologicznych UWr): – Pomysł badawczy wynika z potrzeby głębszego zrozumienia mechanizmów adaptacyjnych leżących u podłoża indywidualnych różnic w procesie starzenia się i zdrowia. Wraz z wydłużaniem długości życia w krajach rozwiniętych, lepsze poznanie biologicznych podstaw tych różnic staje się kluczowe dla współczesnych społeczeństw. Projekt odwołuje się do teorii ewolucyjnych, które wskazują na istnienie kompromisów między inwestycjami reprodukcyjnymi (np. energia przeznaczona na rozmnażanie i rywalizację o potencjalne partnerki) a somatycznymi (np. utrzymanie zdrowia i długowieczności). U mężczyzn te kompromisy są w dużej mierze regulowane przez androgeny, które wspierają wysiłek reprodukcyjny i rywalizację, ale mogą też osłabiać odporność i zwiększać stres oksydacyjny. Dotychczasowe badania niejednoznacznie potwierdzają te efekty. Nasz zespół badawczy, we współpracy z dr Judytą Nowak-Kornicką i prof. Bogusławem Pawłowskim, od lat analizuje biologiczne koszty cech zależnych od testosteronu oraz ich znaczenie dla kondycji biologicznej mężczyzn.

Głównym celem projektu jest wyjaśnienie roli testosteronu w kształtowaniu tych kompromisów, z uwzględnieniem wrażliwości receptorów androgenowych (AR). Wrażliwość AR odgrywa kluczową rolę w modulacji działania testosteronu i jego metabolitów, co może wpływać na równowagę między inwestycjami reprodukcyjnymi a somatycznymi oraz na tempo starzenia się. Wyniki badań mogą dostarczyć istotnych informacji o związku między testosteronem, zdrowiem a starzeniem się, co ma potencjalne zastosowanie w medycynie, zwłaszcza w leczeniu zaburzeń hormonalnych i poprawie jakości życia w starzejących się społeczeństwach.

4. „Synteza poprzez aktywne uczenie się: teoria i zastosowania (Synthesis via active learning: theory and applications). Na realizację projektu przyznano 784 460 zł.

Dr hab. Jan Otop, prof. UWr (Zakład Teorii Informatyki i Baz Danych, Instytut Informatyki, Wydział Matematyki i Informatyki UWr) o celach projektu: – Ułatwienie projektowania układów cyfrowych poprzez zastosowanie syntezy układów. Sama idea syntezy nie jest nowa, a dwa główne nurty badań to synteza dedukcyjna, na podstawie zadanych wymagań zapisanych, oraz synteza indukcyjna, na podstawie przykładów. Głównym pomysłem tego projektu jest połączenie obu podejść, aby połączyć ich zalety.

5. „Podstawy nieznanej chemii bionieorganicznej cynku: Koordynacja sekwencji, struktury i stabilności w celu zwiększenia funkcjonalności białek cynkowych (Principles of hidden zinc bioinorganic chemistry: Tuning sequence-structure-stability relationships for enhanced zinc protein functionalit) . Kwota na realizację projektu to 3 081 700 zł.

Prof. dr hab. Artur Krężel (Zakład Chemii Biologicznej, Wydział Biotechnologii UWr) o swoim projekcie: – Cynk, jako mikroelement, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmów żywych. Jego niedobór jak i nadmiar prowadzi do wielu zmian patologicznych oraz chorób. Nasze komórki wypracowały szereg mechanizmów homeostatycznych, których rolą jest utrzymanie prawidłowego poziomu tego pierwiastka tak, by mógł być dostarczany do wszystkich białek cynkowych (enzymów bądź motywów strukturalnych) stanowiących ~10% ludzkiego proteomu.

Cynk pełni również rolę regulatorową wpływając na aktywację lub inhibicję wielu istotnych białek i tym samym szlaków sygnałowych. Aktualnie niejasne jest zarówno to, w jaki sposób białka cynkowe uzyskują swój kofaktor w warunkach komórkowych, jaki i to, jakie czynniki strukturalne w białkach wpływają na stabilność miejsc wiążących cynk i tym samym różnicują charakter danej makromlekuły czy kompleksu białkowego.

Celem projektu jest poznanie mechanizmów molekularnych leżących u podstaw regulacji aktywności i różnicowania funkcji miejsc wiążących cynk w białkach. W związku z tym, planujemy opisać relację pomiędzy sekwencją, strukturą, termodynamiką i kinetyką wiązania czy dysocjacji jonów cynku. Pragniemy poznać, które elementy strukturalne w białkach decydują o regulatorowych, bądź strukturalnych cechach makromolekuły lub domeny wiążącej ten pierwiastek. Przykładem tych domen są palce cynkowe, będące zarazem strukturalnymi motywami oddziałującymi z kwasami nukleinowymi czy innymi białkami, jak i motywami regulującymi swoją aktywność w sposób zależny od stężenia cynku. Pragniemy również poznać w jaki sposób dochodzi do składania/dysocjacji kompleksów białkowych czy kompleksów białko-DNA w sposób zależny od dostępności komórkowego cynku. Zaplanowane badania pozwolą nam również opracować narzędzia molekularne przydatne do badań metalobiałek lub wykorzystujących motywy i domeny wiążące cynk do konstrukcji różnorakich sond.

6. „Geoturystyka a niepełnosprawność – teoretyczne podstawy wyznaczania modelu funkcjonowania oferty geoturystycznej na przykładzie obszaru sudeckiego (Geotourism and disability – theoretical foundations for determining the model of functioning of the geotourism offer on the example of the Sudetes area). Na projekt przeznaczono 656 950 zł.

Dr hab. Krzysztof Widawski (Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska UWr) o swoim projekcie: – Dotyczy on zwiększenia dostępności geoturystyki dla osób z niepełnosprawnościami, uznając turystykę za jedno z podstawowych praw człowieka, zgodnie z Deklaracją z Manilii.

Celem jest opracowanie kryteriów dostosowania zasobów geoturystycznych w Sudetach, z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów – rosnącej grupy w społeczeństwach starzejącej się Europy. Badania obejmą analizę dostępności środowiska przyrodniczego, infrastruktury turystycznej oraz informacji geoturystycznej w formie tradycyjnej i cyfrowej, pod kątem ich przystosowania do potrzeb wybranych grup.

Planowane działania obejmują wywiady z osobami zaangażowanymi w szeroko pojętą aktywność turystyczną, analizę barier ograniczających ich uczestnictwo w geoturystyce, a także szczegółową inwentaryzację i waloryzację zasobów Sudetów pod kątem dostępności. Wyniki pozwolą opracować wskaźniki dostosowania obiektów i infrastruktury do potrzeb osób z ograniczeniami ruchowymi, sensorycznymi czy poznawczymi. Ważnym elementem projektu jest również wskazanie rozwiązań integrujących technologie cyfrowe z ofertą geoturystyczną, co pozwoli lepiej dotrzeć do osób wykluczonych.

Projekt pomoże opracować schematy funkcjonowania dostępnej geoturystyki, które mogą zostać wdrożone w innych regionach. Efektem będzie promocja turystyki inkluzywnej, wskazanie kierunków rozwoju dla decydentów oraz wzmocnienie pozycji Sudetów jako regionu otwartego na wszystkich turystów.

7. „Nowe sieci hybrydowe typu MOP-polimer i MOF-polimer jako efektywne materiały do ​neutralizacji substancji toksycznych (Novel MOP-polymer and MOF-polymer hybrid networks as effective materials for destruction of toxic pollutants)

Dr hab. inż. Wojciech Bury, prof. UWr pokieruje zespołem z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (kwota na realizacje projektu 2 245 044 zł).

Badacze liczą, że wyniki tego projektu przyczynią się do opracowania nowych materiałów, które pozwolą na efektywną walkę z chemicznymi zanieczyszczeniami środowiska.

Skąd pomysł? Dr hab. inż. Wojciech Bury, prof. UWr, kierownik projektu: – Rosnąca populacja na Ziemi wymusza stosowanie na ogromną skalę środków chemicznych, na przykład w rolnictwie, które mają ogromny wpływ na nasze zdrowie. Ponadto emisja toksycznych zanieczyszczeń do atmosfery, wśród których są produkty uboczne wielu procesów chemicznych (np. spalania), stanowi realne zagrożenie dla naszego środowiska naturalnego. W związku z tym poszukujemy, między innymi, nowych technologii oczyszczania powietrza, wody i gleby w celu wychwytywania szkodliwych gazów i lotnych związków organicznych (LZO) i neutralizacji do substancji mniej szkodliwych dla środowiska i człowieka. Szczególnie pożądane jest opracowanie lekkich materiałów nadających się do tworzenia środków ochrony osobistej w tym odzieży, które mogą szybko neutralizować działanie substancji toksycznych.

Więcej: https://uwr.edu.pl/chemia-a-zanieczyszczenia-chemiczne/

8. „Z chloroplastu do jądra, i z powrotem – rola stromuli w utrzymywaniu przepływu informacji (From chloroplast to nucleus and back – the role of stromulae in keeping in touch).

Dr hab. Joanna Grzyb, prof. UWr (Zakład Biofizyki, Wydział Biotechnologii) pokieruje projektem, w którym uczestniczą badacze z UWr oraz Uniwersytet Jagielloński (kwota na realizację projektu to 1 585 620 zł).

Projekt dotyczy poznania mechanizmów tworzenia oraz funkcji fizjologicznej stromul – struktur tubularnych łączących chloroplasty i jądro komórkowe. – Zbadamy m.in., czy powstawanie stromul zależy od wieku rośliny, jak chętnie stromulami przemieszczają się rożnego typu sygnały i spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, kiedy ta droga komunikacji zwrotnej ma szczególne znaczenie dla komórki roślinnej – wyjaśnia badaczka.

9. „Kontrola jakości mitochondriów u roślin: określenie zależności pomiędzy mitofagią a proteazą FTSH4 wewnętrznej błony mitochondrialnej na przykładzie Arabidopsis thaliana (Mitochondrial quality control in plants: the relationship between mitophagy and the mitochondrial inner membrane protease FTSH4 in Arabidopsis thaliana) (kwota na realizację 1 572 957 zł).

Dr hab. Małgorzata Heidorn-Czarna (Zakład Biologii Molekularnej Komórki, Wydział Biotechnologii) o projekcie: – Mitochondria to złożone i dynamiczne organella odpowiedzialne za wiele krytycznych procesów komórkowych. Organizmy wykształciły specyficzne mechanizmy, które zapewniają prawidłowe funkcjonowanie tych organelli i tym samym komórek. Jednym z mechanizmów kontroli odpowiedzialnym za usuwanie uszkodzonych lub starzejących się mitochondriów jest proces mitofagii, będący formą selektywnej autofagii. W procesie tym błony autofagosomalne otaczają uszkodzone obszary mitochondriów lub całe organella i dostarczają „ładunek” do lizosomów (u zwierząt) lub wakuoli (u roślin i grzybów) w celu ich degradacji.

Wcześniejsze badania wykazały, że u rośliny rzodkiewnika pospolitego brak mitochondrialnej proteazy FTSH4 prowadzi do powstania zmienionych morfologicznie mitochondriów, tzw. mitochondriów olbrzymich. Podobne obserwacje poczyniono u drożdży piekarniczych należących do jednokomórkowych grzybów, które zostały pozbawione odpowiednika roślinnej proteazy FTSH4.

Wysunęliśmy postulat, że u roślin pozbawionych proteazy FTSH4 usuwanie olbrzymich mitochondriów na drodze mitofagii jest zaburzone lub zahamowane. Dodatkową inspiracją dla projektu były wyniki badań proteomicznych wykonanych w laboratorium w Ghent w Belgii w ramach działalności konsorcjum EPIC-XS utworzonego z funduszy programu HORYZONT 2020. Badania te pozwoliły na identyfikację białek, które są cięte przez „naszą” proteazę i wysunąć hipotezę, że u roślin proteaza FTSH4 jest zaangażowana w kontrolę procesu mitofagii poprzez odcinanie fragmentu jednego z białek na powierzchni mitochondriów, które może pełnić funkcję receptora rozpoznawalnego przez maszynerię mitofagii w przypadku poważnych uszkodzeń mitochondrialnych.

Wiedza na temat mitofagii u roślin jest nadal wyjątkowo uboga i pomimo ewolucyjnego zachowania niektórych komponentów mitofagii pomiędzy królestwami zwierząt, roślin i grzybów, mechanizmy molekularne mitofagii u roślin są nadal w dużej mierze nieznane. W projekcie planujemy zastosowanie metod opartych na mikroskopii konfokalnej i elektronowej, biochemii i biologii molekularnej. Wierzymy, że zaplanowane podejścia pozwolą nam wykazać, czy i w jaki sposób proteaza FTSH4 uczestniczy w procesie mitofagii, i przez to dodatkowo dostarczyć nowych informacji o dwóch kluczowych elementach systemu kontroli jakości mitochondriów u roślin, proteazach i mitofagii, które zapewniają równocześnie prawidłowe funkcjonowanie komórki.

10. „Scyntylatory i luminofory o długotrwałej poświacie emitujące w zakresie UV-C dla nowych technologii (UV-C – Emitting Scintillators and Persistent Luminescent Phosphors for Emerging Technologies), projektem  wartym 3 446 500 pokieruje prof. dr hab. Eugeniusz Zych (Wydział Chemii).

– Projektem tym istotnie poszerzamy zakres tematyki badawczej bardzo udanie realizowanej od wielu lat przez Zespół materiałów luminescencyjnych – mówi prof. Zych. – Tym razem stawiamy sobie jednak zasadniczo większe wyzwania, gdyż będziemy badać zjawisko emisji promieniowania z zakresu UV-C, o długości fali około 190 – 280 nm pod wpływem promieniowania jonizującego, głównie rentgenowskiego przez wybrane materiały chemiczne. Źródłem pomysłu nie jest prosta ciekawość naukowa, lecz przewidywana możliwość praktycznego wykorzystania nanorozmiarowych cząstek takich materiałów do skuteczniejszego niż obecnie niszczenia komórek nowotworowych. To może zaskakiwać, gdyż wiemy, że promieniowanie UV jest niebezpieczne i może powodować zmiany nowotworowe, a nasz projekt wskazuje na możliwość niszczenia komórek rakowych także poprzez generację promieniowania z najbardziej energetycznej części nadfioletu – UV-C. To sprzeczność pozorna i w opisie grantu dokładnie to pokazaliśmy.

Celem dalekosiężnym projektu jest stworzenie warunków do opracowania nowej metody leczenia nowotworów poprzez istotne zredukowanie dawki promieniowania X podawanej pacjentom połączonej z lepszymi efektami prowadzonej terapii.

Projekt wymaga zaawansowanej wiedzy z zakresu chemii, chemii materiałów, fizyki oraz biologii i medycyny. Zespół materiałów luminescencyjnych od lat realizuje badania na pograniczu trzech pierwszych obszarów nauki z tej listy, a badane przez nas materiały w wielu przypadkach mogą być wykorzystywane w diagnostycznych urządzeniach medycznych. Nie ma w tym nic dziwnego, wystarczy przypomnieć, że w 1979 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny otrzymali fizyk (Allan M. Cormack) i inżynier (Godfrey N. Hounsfield). Aby udanie zrealizować całość zaplanowanych badań w siedmioosobowym zespole wykonawców znajdują się także pracownicy Wydziału biotechnologii UWr. Zyska na tym nie tylko ten projekt, ale także zwiększy to szanse na współpracę między jednostkami UWr w przyszłości. Kierownik projektu planuje także współpracować przy jego realizacji z jednostkami z zagranicy, w szczególności z Niemiec, Holandii i Estonii.

11. „Ustalenie roli enzymów grzybowych rozkładających polimery ściany komórkowej roślin w procesie kolonizacji i uczulania lnu przez niepatogenny szczep Fusarium oxysporum (Establishing the role of fungal enzymes degrading plant cell wall polymers during the process of colonization and sensitization of flax by a non-pathogenic strain of Fusarium oxysporum). Kierownikiem projektu wartego 1 997 100 zł jest dr Wioleta Anna Wojtasik-Górna.

Dr Wioleta Wojtasik-Górna o swoim projekcie: – Moim głównym zainteresowaniem naukowym jest poszukiwanie nowych sposobów wzmocnienia odporności lnu na infekcje wywołane patogennymi szczepami grzybów z rodzaju Fusarium prowadzące do fuzaryjnego więdnięcia lnu. Jednym ze sposobów jest działanie uczulające niepatogennych mikroorganizmów.

Wyniki moich dotychczasowych badań pokazują, że niepatogenny szczep Fusarium oxysporum (Fo47) kolonizuje len nie powodując objawów chorobowych, a także ogranicza rozprzestrzenianie się patogennego szczepu F. oxysporum w lnie, tym samym redukuje objawy chorobowe. Len uczulany niepatogennym szczepem jest bardziej odporny na infekcje szczepem patogennym. Ponadto wykazałam, że niepatogenny szczep F. oxysporum kolonizuje nie tylko korzenie lnu, ale także jego pędy nadziemne. Informacja ta jest ważna z tego powodu, gdyż wcześniejsze doniesienia wskazywały, że endofit Fo47 kolonizuje głównie korzenie roślin i nie przedostaje się do pędów nadziemnych. Dotychczasowe moje badania dotyczące interakcji lnu i Fo47 skupiały się wyłącznie na molekularnych mechanizmach odpowiedzi roślin w badanym układzie. Jednak nadal niewiele wiemy o mechanizmach molekularnych leżących u podstaw funkcjonowania endofitycznego Fo47. Nie wiemy, jakie białka grzybów są kluczowe w kolonizacji roślin (w naszym przypadku lnu) przez niepatogenny szczep F. oxysporum. Nie wiemy dlaczego Fo47 kolonizuje pędy nadziemne lnu. Nie wiemy, które białka Fo47 inicjują uczulenie lnu i jaki jest mechanizm ich działania. Nie wiemy, w jaki sposób regulowana jest ekspresja genów kodujących białka wydzielane przez szczepy grzybów o różnej patogeniczności i odpowiedzialne za kolonizację i uczulenie roślin.

Celem mojego projektu jest poznanie molekularnych mechanizmów działania niepatogennego F. oxysporum (w interakcji lnu i Fo47) w procesach kolonizacji i uczulania lnu. Ze względu na złożoność tych procesów w projekcie skupimy się na jednej grupie białek, która może odgrywać w nich kluczową rolę. Są to enzymy degradujące polimery ściany komórkowej roślin, których działanie ułatwia penetracje tkanek roślinnych, dostarcza wolne glikany wykorzystywane przez grzyba jako źródło energii lub elementy budulcowe i jednocześnie uwalnia elicitory aktywujące szlaki odpowiedzi obronnej roślin. Zarówno niepatogenne, jak i patogenne szczepy grzybów wydzielają enzymy degradujące polimery ściany komórkowej roślin, ale kolonizacja roślin przez te dwa szczepy różni się, co może wynikać z odmiennej ekspresji genów tych białek. Dlatego równie ważne jest ustalenie, jakie mechanizmy odpowiadają za regulację ekspresji tych genów. W trakcie projektu odpowiemy na dwa ważne pytania: Czy i które białka grzybowe rozkładające polimery ściany komórkowej roślin są odpowiedzialne za kolonizacje korzeni i pędów lnu przez niepatogenny szczep F. oxysporum oraz czy te same białka aktywują proces uczulania lnu? Czy mechanizmy epigenetycznej regulacji genów kodujących białka degradujące polimery ścian komórkowych roślin są odpowiedzialne za różnice w kolonizacji korzeni i pędów nadziemnych lnu przez Fo47 i Foln?

Efektem realizacji projektu będzie poznanie roli grzybowych białek degradujących polimery ściany komórkowej lnu w procesie kolonizacji i uczulania przez niepatogenny szczep F. oxysporum. W przyszłości ta wszechstronna wiedza na temat interakcji lnu-Fo47 przyczyni się do świadomego wykorzystania Fo47 jako potencjalnego środka biokontroli zwiększającego odporność lnu na infekcje wywołane patogennym szczepem F. oxysporum w uprawach polowych.

12. „Eksploracja zasobów genowych lnu za pomocą markerów genetycznych i metabolicznych jako sposób na celowaną hodowlę w kierunku poprawy odporności na choroby grzybowe (Exploring genetic resources of flax via genetic and metabolic markers as a means for targeted breeding towards improved resistance to fungal diseases) – to projekt którym pokieruje dr hab. Anna Małgorzata Kulma, prof. UWr. Będzie realizowany z Instytutem Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – Państwowy Instytut Badawczy. Kwita na badania wynosi 2 657 404 zł.

Również w konkursie PRELUDIUM 23 Narodowego Centrum Nauki, rozstrzygniętym na początku grudnia granty otrzymało 13 naszych badaczy i badaczek! https://uwr.edu.pl/naukowe-wyzwania-dla-mlodych-badaczy-na-rok-2025/

Oprac. Katarzyna Górowicz-Maćkiewicz

Data publikacji: 31.12.2024.

Dodane przez: M.J.