Kazimierz Braun laureatem londyńskiej Nagrody Literackiej
Prof. Kazimierz Braun, dramaturg, reżyser, pisarz związany niegdyś z Uniwersytetem Wrocławskim, został w październiku 2023 r. uhonorowany londyńską Nagrodą Literacką przyznaną po raz 72 przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Nagrodę Literacką otrzymał za całokształt twórczości, ze szczególnym uwzględnieniem działalności pisarskiej, teatralnej i naukowej po osiedleniu się w Stanach Zjednoczonych w roku 1985.
– Moją pierwszą reakcją było ogromne zdziwienie i zażenowanie, bowiem tę prestiżową nagrodę w przeszłości otrzymali Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński, czy Włodzimierz Odojewski – przyznaje Prof. Kazimierz Braun. – Czułem się niegodny tak wielkiej nagrody. Odczułem jednak radość, że w ten sposób zostały niejako podsumowane moje wieloletnie, liczne prace – naukowe, literackie, teatralne, pedagogiczne.
Przez przeszło dziesięć lat (1974-1985) był wykładowcą na wrocławskim Kulturoznawstwie. Na Uniwersytecie Wrocławskim habilitował się w 1984 r.
Wiadomość o przyznanej prestiżowej nagrodzie stała się dla nas pretekstem do poproszenia profesora Brauna o opisanie swoich związków z UWr.
Zachęcamy do lektury!
Prof. dr hab. Kazimierz Braun na temat swoich związków z Uniwersytetem Wrocławskim
Na wiosnę 1974 r. otrzymałem od Profesora Stanisława Pietraszki propozycję zatrudnienia na wrocławskim Kulturoznawstwie i objęcia specjalizacji teatrologicznej, po pierwsze zaś otworzenia seminarium magisterskiego z dziedziny teatru. Na nowym kierunku studiów, jakim było Kulturoznawstwo, akurat wtedy, po dwóch latach działania, przyszedł czas na zaoferowanie studentom seminariów magisterskich.
Byłem wtedy Dyrektorem Naczelnym i Artystycznym Teatru im. J. Osterwy w Lublinie. Ale właśnie tej wiosny 1974 r. otrzymałem propozycję objęcia stanowiska Dyrektora Naczelnego i Artystycznego Teatru Współczesnego we Wrocławiu. Postanowiłem ją przyjąć.
Profesor Pietraszko, który stworzył Kulturoznawstwo, dowiedział się, że mam przyjść do Wrocławia, co stwarzało możliwość mego zatrudnienia na Uniwersytecie Wrocławskim na stanowisku docenta, na pół etatu, w oparciu o posiadany przeze mnie doktorat, uzyskany na Uniwersytecie Poznańskim w 1971 r. wydany jako książka Cypriana Norwida teatr bez teatru (PIW, Warszawa 1971). Profesor Pietraszko zaoferował mi także otwarcie, pod swoją opieką, przewodu prowadzącego do habilitacji. Miałem już pewne doświadczenie akademickie, bowiem od 1973 r. prowadziłem wykład z Historii Teatru Polskiego na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Z największą wdzięcznością przyjąłem propozycję Profesora Pietraszki.
Od początku roku akademickiego 1974/1975 zostałem zatrudniony na Uniwersytecie Wrocławskim. Początkowo dojeżdżałem na zajęcia z Lublina co dwa tygodnie, a po objęciu dyrekcji Teatru Współczesnego od 1 stycznia 1975 r. i przeprowadzce do Wrocławia, zajęcia odbywałem już regularnie. Poza seminarium magisterskim prowadziłem stały wykład z historii teatru i dramatu na świecie.
Na moje seminarium magisterskie zapisała się kilkunastoosobowa grupa ludzi zainteresowanych teatrem – inteligentnych, zdolnych, pracowitych. Wielu z nich, po ukończeniu studiów znalazło miejsca w różnych instytucjach szeroko rozumianej kultury. M.in. Mirosława Łątkowska jest obecnie dyrektorem zasłużonego Wydawnictwa Volumen w Warszawie.
Zespół nauczycieli akademickich Kulturoznawstwa przyjął mnie niezwykle gościnnie, co zawsze wspominam z ogromną wdzięcznością. Szczególną serdeczność okazywał mi Profesor Paweł Banaś. Co roku w moim seminarium magisterskim uczestniczyło kilkanaścioro studentów, którzy pisali, z reguły bardzo dobre, prace. Np. Ewa Molenda otrzymała końcowy dyplom z wyróżnieniem w 1976 r. Łącznie z mojego seminarium magisterskiego wyszło 68 osób.
Profesor Pietraszko otaczał mnie troskliwą opieką, będąc przy tym wymagającym zwierzchnikiem. Praca pod jego kierunkiem była dla mnie wieloletnim okresem formacyjnym, jako nauczyciela akademickiego.
W tym samym czasie prowadziłem Teatr Współczesny, który miał doskonały zespół aktorski. Otoczyła go szeroka grupa wiernej mu publiczności. Zajął znaczące miejsce na mapie teatralnej Polski, m.in. przedstawieniami sztuk Tadeusza Różewicza: Białe małżeństwo (1975), Odejście głodomora (1977), Przyrost naturalny (1979), Pułapka (1984), a także Anny Livii wg. Joyce’a (1976), Operetki Gombowicza (1977), Dziadów Mickiewicza (1978, 1982), Dżumy wg. Camusa (1983) i wielu innymi. Teatr Współczesny zaczął także być znany w Europie, występując z powodzeniem w Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Niemczech Zachodnich, Berlinie Zachodnim; napływały i dalsze zaproszenia, m.in. z Anglii, Jugosławii i Stanów Zjednoczonych.
Równocześnie, zgodnie ze swoim zobowiązaniem, Profesor Pietraszko prowadził mnie do habilitacji. Jej podstawą stała się moja książka z historii i teorii najnowszego teatru, Teatr Wspólnoty (Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972). Obok Profesora Pietraszki recenzentem była wielka uczona, Profesor Stefania Skwarczyńska. Byłem już wtedy autorem kilku książek z dziedziny historii teatru, m.in. Nowy teatr na świecie, 1960-1970 (WAiF, Warszawa 1975), Druga Reforma Teatru (Ossolineum, Wrocław 1979), Przestrzeń teatralna (PWN, Warszawa 1982). Ukazała się wtedy także – i była wzięta pod uwagę – moja fundamentalna praca Wielka Reforma Teatru. Ludzie – Idee – Zdarzenia (Ossolineum, Wrocław 1984). Odbyłem colloquim habilitacyjne. Rada Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych powzięła uchwałę o nadaniu mi stopnia doktora habilitowanego w czerwcu 1984 r. Natomiast Senat Uniwersytetu Wrocławskiego podjął we wrześniu tegoż roku uchwałę o powołaniu mnie na stanowisko Profesora Nadzwyczajnego.
Niestety, w tym samym czasie władze komunistyczne przerwały moją pracę w Teatrze Współczesnym. W dniu 5 lipca 1984 r. zostałem zwolniony ze stanowiska Dyrektora Naczelnego i Artystycznego Teatru Współczesnego w trybie nagłym.
Na wiadomość o tym, stale ogromnie mi przyjazny Profesor Pietraszko, w porozumieniu z władzami Uniwersytetu, natychmiast zaproponował mi przejście z pół etatu, na pełny etat na Uniwersytecie, co z ogromną wdzięcznością przyjąłem.
Zostały już jednak uruchomione tryby systemu totalitarnego – w ślad za wyrzuceniem mnie z teatru, zablokowana została moja nominacja profesorska (w PRL-u opinia KW PZPR była decydująca w takiej sprawie), a Minister Szkolnictwa Wyższego zawiadomił Rektora, Profesora Jana Mozrzymasa, że nie wyraża zgody na zatrudnienie mnie na Uniwersytecie na pełnym etacie. Mogłem pozostać na pół etacie tylko na następny rok akademicki. Równocześnie zostałem zawiadomiony przez władze PWST Kraków/Wrocław, gdzie również prowadziłem zajęcia, że moje zatrudnienie nie zostanie przedłużone poza rok akademicki 1984/1985. Dodatkowo, Wydawnictwo Dolnośląskie, które już przyjęło do druku moją książkę o dramaturgii Różewicza, zawiadomiło mnie, że książka nie zostanie opublikowana.
W ten sposób władze komunistyczne zamknęły przede mną perspektywy pracy w teatrze, na uniwersytecie i w szkole teatralnej, zamykając również możliwość wydawania książek.
W tej sytuacji zdecydowałem się przyjąć nadesłane mi zaproszenia do pracy akademickiej w Ameryce, gdzie już wcześniej sporadycznie prowadziłem wykłady i reżyserowałem. Wyjechałem więc do Stanów Zjednoczonych i od początku roku akademickiego 1985/1986 podjąłem zajęcia na New York University oraz w Swarthmore College w Pensylwanii jako „Visiting Professor”. Od następnego roku akademickiego znalazłem zatrudnienie w State University of New York w Buffalo, jako „Associate Pofessor.” Tamże uruchomiony został przewód oceny mojego dorobku (analogiczny z procedurą polską) zmierzający do nadania mi stopnia Profesora zwyczajnego. W 1989 r. otrzymałem tytuł „Full Professor” (Profesor zwyczajny) i zatrudnienie stałe, bezterminowe („Tenure”). Od początku pracy w Ameryce również wiele reżyserowałem i wiele pisałem, wydając książki po polsku i po angielsku.
Po zmianach 1989 r. w Polsce, Minister Szkolnictwa Wyższego, Profesor Andrzej Stelmachowski, zawiadomił mnie, że zapoznał się ze sprawą mojej profesury zablokowanej przez władze komunistyczne i uruchamia proces do zmierzający do nadania mi tego tytułu, w czym, jak się dowiedziałem, niezwykle aktywną i życzliwą role odegrali: mój dawny opiekun i zwierzchnik, Profesor Pietraszko, oraz ówczesny Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, Profesor Wojciech Wrzesiński. W rezultacie, w 1992 r. Prezydent RP nadał mi tytuł Profesora Zwyczajnego (jestem w ten sposób Profesorem zwyczajnym zarówno Polsce jak i w Stanach Zjednoczonych).
Przez wszystkie lata pracy w Ameryce (moich, nieudanych, kilkakrotnych starań o powrót do pracy w kraju nie miejsce tutaj relacjonować) – utrzymywałem stały kontakt listowny z Profesorem Pietraszką.
W 2001 r. otrzymałem stypendium Fundacji Fulbrighta, „sponsorowane” ze strony Polskiej przez Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Zawiadomiłem o tym Profesora Pietraszkę. W odpowiedzi, zaproponował on abym, na dodatek do zajęć prowadzonych w Poznaniu, podjął również zajęcia na wrocławskim Kulturoznawstwie. Przyjąłem tę propozycję z największa wdzięcznością. Profesor Pietraszko załatwił wszystkie niezbędne formalności i w rezultacie w semestrze wiosennym w 2002 r. prowadziłem znów zajęcia na Uniwersytecie Wrocławskim. Miałem wykład z historii teatru najnowszego oraz seminarium z Teatralizacji życia – była to dziedzina, którą badałem od lat, co zaowocowało książką Teatralizacja życia. Praktyki i strategie (Wyd. A. Marszałek, Toruń 2020).
Spotykaliśmy się z Profesorem Pietraszką, który z czasem stał się moim wiernym przyjacielem. Odwiedzałem go we Wrocławiu, a on odwiedził mnie w 2004 r. w Ameryce.
(Źrodło: Kazimierz Braun, Piramida, wspomnienia nie tylko teatralne, Wyd. Volumen i Instytut Teatralny, Warszwa 2022, s. 387, archiwum autora)
Kontynuowałem moją pracę w Ameryce jako wykładowca i reżyser, a także coraz więcej pisałem. Ukazały się m.in. Teatr polski 1939-1989 (Wyd. Naukowe Semper, Warszawa 1994), A History of Polish Theatre, 1939-1989 (Greenwood Press, New York 1996), A Concise History of Polish Theatre from the Eleventh to the Twentieth Centuries (Mellen Press, Lewiston, New York 2003). Publikowałem również podręczniki, powieści i zbiory wierszy. Do dziś ukazało się 77 moich książek – większość po polsku, ale także po angielsku; wyszły też przekłady w językach czeskim, hiszpańskim, rosyjskim i ukraińskim.
Z największym smutkiem dowiedziałem się o odejściu Profesora Stanisława Pietraszki w 2010 r.
Gdy na jesieni 2023 r. otrzymałem wiadomość o przyznaniu mi nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za „całokształt twórczości artystycznej i naukowej”, moją pierwszą reakcją było ogromne zdziwienie i zażenowanie, bowiem tę prestiżową nagrodę w przeszłości otrzymali Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński, czy Włodzimierz Odojewski. Czułem się niegodny tak wielkiej nagrody. Odczułem jednak radość, że w ten sposób zostały niejako podsumowane moje wieloletnie, liczne prace – naukowe, literackie, teatralne, pedagogiczne. Zarazem, uświadomiłem sobie, że nagrodę tę zawdzięczam tym wszystkim, którzy moją pracą się opiekowali i stwarzali do niej warunki – po pierwsze moja żona, Zofia Reklewska-Braun, oraz moje dzieci, Monika, Grzegorz, Justyna, a także wnuki, ale również moi przewodnicy duchowi, nauczyciele, zwierzchnicy w teatrach i na uniwersytetach, wydawcy, współpracownicy i koledzy, pracownicy moich teatrów i studenci. Jestem im wszystkim gorąco wdzięczny.
Szczególne miejsce wśród nich zajmuje Profesor Stanisław Pietraszko, dla którego przechowuję zawsze uczucia wielkiej wdzięczności, a praca na Uniwersytecie Wrocławskim pozostaje dla mnie najważniejszym odcinkiem mojej, długiej już drogi nauczyciela akademickiego – w latach 1973-2023 – a więc już równo pół wieku.
Kazimierz Braun
Zachęcamy do obejrzenia nagrania: Kazimierz Braun o pomysłach na poprawę sytuacji polskiego teatru poza Polską
