"Tablice narodzin i śmierci dla miasta Wrocławia”. Nowe odczytanie dziedzictwa Caspara Neumanna (1648-1715) w perspektywie interdyscyplinarnej

Konferencja naukowa: "Tablice narodzin i śmierci dla miasta Wrocławia”. Nowe odczytanie dziedzictwa Caspara Neumanna (1648-1715) w perspektywie interdyscyplinarnej

Organizacja: Akademia Młodych Uczonych i Artystów (Wrocławskie Centrum Akademickie) – koordynacja: dr Grzegorz Joachimiak i dr hab. Łukasz Huculak

Współorganizacja: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Współpraca: Akademia Sztuk Pięknych im E. Gepperta we Wrocławiu, Uniwersytet Wrocławski, Akademia Muzyczna im K. Lipińskiego we Wrocławiu, Narodowe Forum Muzyki

Opis projektu:
Jedną z emblematycznych postaci w historii Wrocławia jest Caspar Neumann (1648-1715), wszechstronny uczony, pastor, inspektor luterańskich szkół i kościołów we Wrocławiu. Szczególnie fascynowały go zagadnienia umieralności, a owoce tej fascynacji przejawiały się w jego działalności naukowej i artystycznej. Uważany jest za pioniera statystyki demograficznej. Caspar Neumann stworzył bowiem spis narodzin i zgonów (tzw. „tablice Neumanna”) w oparciu o ludność Wrocławia z końca XVII wieku. Dzięki zainteresowaniu tymi obliczeniami i spostrzeżeniami grona międzynarodowych naukowców, w tym m.in. Gottfrieda W. Leibnitza (1646-1716) i Edmonda Halleya (1656-1742), Wrocław (Breslau, Wratislavia) stał się niejako miastem modelowym dla obliczania składek emerytalnych i powstających wówczas funduszy ubezpieczeniowych. Przygotowany przez C. Neumanna spis urodzeń i zgonów został opublikowany w 1693 r. przez E. Halleya jako An Estimate of the Degrees of the Mortality of Mankind, drawn from curious Tables of the Birth and Funerals at the city of Breslaw, with an Attempt to acscertain the Price of Annuities upon Lives, na łamach „Philosophical Transactions of the Royal Society”. Miasto Wrocław ze względu na swoje specyficzne położenie posłużyło za wzór dla ustalenia składek emerytalnych i powstających wówczas funduszy ubezpieczeniowych. Była to jedna z pierwszych tego rodzaju inicjatyw w Europie. Rodzi się jednak pytanie, jak możemy skorzystać współcześnie z dziedzictwa pozostawionego przez Caspara Neumanna, wrocławianina zafascynowanego zagadnieniami demograficznymi, które przekształciły się w działania naukowo-artystyczne?Do refleksji na powyższym pytaniem skłania nas sztuka i wciąż obecne, a w czasie pandemii Covid-19 szczególnie aktualne, motywy vanitas. Ta kategoria fascynowała również C. Neumanna, a objawiało się to m.in. na polu poetyckim. Jego twórczość cieszyła się ogromną popularnością, jak np. modlitewnik Kern aller Gebethe (Jena 1680), który ogromną fascynację wzbudzał m.in. w środowisku saksońskim, w tym m.in. wśród rodziny Gottsched w Lipsku (zob. Katherine Goodman, Luise Gottsched, Freethinker, w: „Wenn sie das Wort Ich gebraucht”: Festschrift für Barbara Becker-Cantarino, t. 47, red. John Pustejovsky i Jacqueline Vansant, wyd. Brill (w serii: Chloe), Amsterdam 2013, s. 11-39). Neumann był osobą o szerokich horyzontach i kontaktach naukowych i artystycznych. Korespondował z I.

Leibnitzem i E. Halleyem, wykształcił we Wrocławiu osoby tego pokroju co Johann Bachstrom (znany m.in. z opisania kopalni na Śląsku), Christian Wolff (ceniony jako filozof i piewca racjonalizmu). Teksty jego pieśni i hymnów inspirowały również artystów, w tym m.in. Johanna Sebastiana Bacha. Tematyka śmierci, przemijania, ale i kreowania nowego porządku były dość powszechne ze względu na toczące się wojny i związane z tym zagrożenia (np. wojna północna), czy epidemie, jak np. dżumy we Wrocławiu w 1633 r., były wręcz wyczuwalne przez „morowe powietrze”. Neumann jako pastor wrocławskich kościołów protestanckich starając się wspierać wiernych wykorzystywał narzędzia sztuki do refleksji nad życiem ludzkim i jego przemijalnością. Jest autorem pieśni o tego rodzaju tematyce, w tym m.in. Liebster Gott, wenn werd ich sterben? Tekst ten posłużył muzycznym opracowaniom w wielu środowiskach, protestanckich i katolickich, w tym m.in. Johannowi Sebastianowi Bachowi dla jego kantaty pod tym samym tytułem (BWV 8) oraz kompozycji opracowanej na lutnię barokową w kręgu opactwa cystersów z Krzeszowa. Współcześnie stajemy przez problemem pandemii Covid-19, otaczającej nas śmierci, tęsknotą za rozmowami z ludźmi, stabilizacją i przełamaniem lęków, które narodziły się w czasie społecznej izolacji i wieloma innymi problemami wywołanymi „siłą wyższą”. Jednym z zadań sztuki jest reakcja na wydarzenia poruszające społeczeństwo. Celem niniejszego projektu jest zwrócenie uwagi na wartości, które stały się szczególnie cenne w czasie pandemii: szeroko rozumiane zdrowie i życie człowieka, godność i poszanowanie ciała człowieka, zdolność do ponownego funkcjonowania w społeczeństwie w tym przywrócenia względnego poczucia bezpieczeństwa. Kategoria vanitas wykorzystana również przez C. Neumanna najpełniej realizuje się w działalności artystycznej, zarówno sztuk wizualnych jak i audialnych. Dlatego też w niniejszym projekcie podejmowane są działania artystyczne (wystawa i koncerty) mające na celu zrozumienie tego co się wydarza w kontekście pandemii i dotyka każdego bez wyjątku. Z drugiej strony zwrócenie uwagi na artystów i jak odbierana jest obecnie sztuka w czasie pandemii (badania wstępne), jak również przyjrzenie się problemom globalnym związanym z życiem i śmiercią człowieka oraz otaczającej nas przestrzeni (interdyscyplinarna konferencja naukowa).Działalność Neumanna i jego fascynacja tematyką przemijania stoją u źródeł niniejszego projektu, w którym wezmą udział przedstawiciele środowiska naukowego i artystycznego. Projekt obejmowałby działania na polu interdyscyplinarnym w obszarach naukowych i artystycznych (Arts & Sciences). W związku z tym pojawiają się pytania, na które będziemy chcieli znaleźć odpowiedź podczas realizacji niniejszego projektu, np.: - Jak doświadczenie pandemii wpływa na wybory estetyczne i zainteresowania artystów aktywnych w polu muzyki i sztuk wizualnych? (badanie środowisk artystycznych)

- Jak doświadczenie pandemii wpływa na recepcję sztuki i muzyki we Wrocławiu? Czy ma znaczenie tematyka, dotyczące zagadnień eschatologicznych? (badanie skierowane na publiczność) - Czy sztuka i muzyka klasyczna mogą być wciąż nośnikami wartości humanistycznych odczytywalnych przez społeczeństwo, w szczególności we Wrocławiu? (refleksje, analizy w oparciu o zebrane dane) - Czy Wrocław może być „miastem modelowym” dla wskazania szerszych tendencji w obszarze reakcji społeczeństwa na sztukę o tematyce eschatologicznej, vanitas? (refleksje, analizy, badania porównawcze) - Czy powiązanie sztuki i muzyki klasycznej o tematyce wanitatywnej z kontekstem pandemii i wszechotaczającej nas śmierci może przyczynić się do obalenia stereotypu, że „sztuka i muzyka nie są niezbędne do przetrwania człowieka”?

Scientific conference: "Tables of birth and death for the city of Wrocław". A new reading of the legacy of Caspar Neumann (1648-1715) in the interdisciplinary perspective