
Kongres Dydaktyki Polonistycznej (wywiad)
Wczoraj na Uniwersytecie Wrocławskim rozpoczął się Kongres Dydaktyki Polonistycznej. Tegoroczne hasło Kongresu to „Niezgoda – opór – bunt w przestrzeni edukacyjnej”. O wydarzeniu rozmawiamy z prof. Marcinem Cieńskim oraz prof. Dorotą Michułką – organizatorami Kongresu, pracownikami Wydziału Filologicznego UWr.
Więcej o Kongresie Dydaktyki Polonistycznej przeczytacie tutaj.
Agata Mitek: Jakie są główne cele tegorocznego Kongresu Dydaktyki Polonistycznej?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Tegoroczny Kongres Dydaktyki Polonistycznej („Niezgoda – opór – bunt w przestrzeni edukacyjnej”) będzie miał charakter interdyscyplinarny. Chcemy przedyskutować w czasie Kongresu rozmaite kwestie związane z szeroko pojętą edukacją polonistyczną (zarówno akademicką, jak i szkolną), przyjrzeć się łączeniu teorii z praktyką, uwzględnić w dyskusjach nie tylko kwestie filologiczne, których przedmiotem i celem jest omówienie tekstu z perspektywy języka, pokazanie jego właściwości literackich i kontekstów kulturalno-historycznych, oraz w dalszej perspektywie badawczej – jego komentarz, analiza i interpretacja. Pragniemy także przedstawić rolę polonistyki (i dydaktyki polonistycznej) jako nauki humanistycznej osadzonej w szerszej perspektywie socjologicznej, filozoficznej, pedagogiczno – psychologicznej, kulturoznawczej, medioznawczej. Dlatego do wygłoszenia referatów plenarnych zaprosiliśmy specjalistów reprezentujących różne dyscypliny, licząc na konstruktywny interdziedzinowy dialog, który będzie owocny dla określenia przyszłej funkcji i miejsca edukacji humanistycznej oraz zmieniającej się nieustannie roli szkolnej dydaktyki polonistycznej. Formułą spajającą te dyskusje stały się w tym roku rozmowy jakie toczyli specjaliści – naukowcy na temat nowej dyscypliny naukowej „polonistyka” oraz zmiany w systemie oświaty i reformy szkolnej edukacji, którą przygotowuje od połowy października 2023 roku, zachęcając do szerszych konsultacji społecznych, zespół ekspertów pod okiem ministry Pani Barbary Nowackiej i wice – ministry Pani Katarzyny Lubnauer.
AM: Jakie są główne tematy, które będą poruszane podczas Kongresu?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Merytorycznym punktem zaczepienia i słowami – kluczami stały się w tym roku dla nas kategorie niezgody, oporu i buntu, ponieważ uznaliśmy, że bunt – rozpatrywany interdyscyplinarnie w kontekście filozoficznym, psychologicznym, społecznym, politycznym, czy aksjologicznym (jako opis ludzkiej kondycji i etycznych postaw człowieka) przeciwko zastanym wartościom, porządkom społecznym, prawnym regulacjom, okolicznościom historycznym jest naturalnym ludzkim zachowaniem i może mieć także wymiar konstruktywny. Niewątpliwe oddziaływuje także na szeroko pojętą edukację humanistyczną, przewidując konieczność zmian pokazuje reakcje ludzi na obciążające ich zakazy i nakazy, prowokuje do weryfikacji „starego” porządku rzeczy, do nowych wyzwań, wzmacnia zaangażowanie, motywuje do działań zorientowanych na określony cel.
W przestrzeni edukacyjnej rozważania na temat oporu i buntu wskazują wyraźnie na kontekst społeczno – obyczajowy, który odsłania między innymi konflikt pokoleniowy (np. rodzica i dziecka, nauczyciela i ucznia) oraz spór o wartości „stare” i „nowe”.
Te kwestie są także bardzo istotne dla nauczyciela – polonisty.
Jak zaznaczyliśmy w zaproszeniu do udziału w Kongresie, bunt w przestrzeni edukacyjnej uderza także w przerost instytucjonalizacji, programowanie, nadmierną funkcjonalizację nauczania, mechaniczną encyklopedyzację i biurokratyzację działań edukacyjnych. Uczniowski – i nauczycielski – opór skierowany bywa tym samym przeciw lekturowemu przymusowi, kanonom lektur, przestarzałym interpretacjom i jako taki sprzyja np. propozycjom nowych odczytań klasyki czy poszukiwaniom nowych autorytetów i wzorców osobowych. Jako badacze literatury dla dzieci i młodzieży (w obrębie badań o takim charakterze Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego ma już 70 letnią tradycję) chcieliśmy na Kongresie zwrócić także uwagę na buntujących się przeciwko konwenansom i życiowym schematom nastoletnich bohaterów literatury dla dzieci i młodzieży (outsiderów, samotników, reformatorów, czy ambiwalentne osobowości i charaktery, które psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży na tym etapie dojrzewania łączy ze zwykłą – buntowniczą – postawą wobec świata) a jednocześnie pokazać, że bohaterowie – buntownicy to doskonali obserwatorzy świata, dostrzegający obłudę, kłamstwo, nieuczciwość i zło świata dorosłych, jednocześnie także często otwarci na działania i sprawczość.
Bunt stanowi także konstruktywny element zmian w podejściu do literatury i kultury współczesnej, odsłania opór wobec kostniejących norm estetycznych, nawyków poznawczych, ustereotypizowanych wyobrażeń o świecie i jego związkach z tworzywem artystycznym, niezgodę na wtórność, naśladownictwo czy zachowawczą rolę społeczną sztuki (na skutek takich działań „wyłonione” zostały przecież liczne kierunki awangardowe). W badaniach nad literaturą, kulturą i edukacją humanistyczną w perspektywie oporu i buntu, pojawił się także szeroko rozumiany zwrot etyczny, pobudzający do refleksji, trudne dyskusje o aksjologii i świecie wartości, tak istotne w szkolnym kształceniu polonistycznym i w kształtowaniu kompetencji społecznych młodego człowieka. Ważnym zagadnieniem w dyskusjach kongresowych będzie także próba pokazania jak literatura i edukacja polonistyczna przekłada się na sferę społeczną, w jaki sposób można wykorzystać literaturę i język w działaniach społecznych (np. w ujęciu edukacji wielokulturowej, edukacji włączającej, polemik, debat i dialogu kultur czy kształtowania postawy tolerancji wobec Innych). Innymi słowy, chcemy pokazać w jaki sposób podjąć próbę zaangażowania młodego człowieka w problemy współczesnego świata i „powiązać” uczniowskie uczestnictwo w kulturze ze sprawczością młodzieży.
AM: Kto może wziąć udział w Kongresie? Czy wydarzenie jest otwarte dla szerokiej publiczności, czy skierowane głównie do specjalistów?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Do udziału w Kongresie zaprosiliśmy różne środowiska związane z szeroko pojęta edukacją humanistyczną, polonistów uczestniczących we wszystkich obszarach edukacji lub nimi zainteresowanych, obecnych zarówno w świecie akademickim, jak i poza nim. Zależało nam na wielogłosie, pokazaniu „związków” badań naukowych ze szkolną praktyką (np. w sferze szkolnej recepcji literatury), uwzględnieniu różnych perspektyw badań związanych z przestrzenią edukacji (pokazaniu aspektów teoretycznych i zagadnień odnoszących się do dydaktyki praktycznej), na obecności, wypowiedziach i udziale w dyskusjach polonistów – nauczycieli akademickich, literaturoznawców, językoznawców, kulturoznawców, bibliotekoznawców i bibliotekarzy, pedagogów, psychologów, socjologów, medioznawców, polonistów – nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych, mówiąc najogólniej: wszystkich, którzy zajmują się szeroko pojętą edukacją polonistyczną w teorii i w praktyce.
AM: Jakie nazwiska wśród prelegentów można uznać za najważniejsze? Czy mogą Państwo wymienić kilka kluczowych osób, które wystąpią?
Chcielibyśmy podkreślić udział kilkunastu znakomitych badaczy – humanistów, którzy wystąpią na naszym kongresie w roli gości plenarnych. Zaproszeni wybitni referenci reprezentują różne dyscypliny naukowe i obszary badawcze, w tym między innymi literaturoznawstwo, językoznawstwo, kulturoznawstwo, filozofię, politologię, psychologię, historię idei, narratologię kognitywistyczną, antropologię kulturową, komunikację społeczną, dziennikarstwo i szeroko pojętą edukację humanistyczną ( w tym humanistykę zaangażowaną i edukację medialną) ze szczególnym uwzględnieniem oczywiście edukacji polonistycznej i szkolnej dydaktyki, np. prof. Ryszard Nycz, prof. Tadeusz Sławek, prof. Ryszard Koziołek, prof. Magdalena Rembowska – Płuciennik, prof. Jarosław Płuciennik, prof. Bogumiła Kaniewska, prof. Igor Borkowski, prof. Marcin Cieński, prof. Tomasz Chachulski, prof. Leszek Koczanowicz, prof. Grzegorz Leszczyński, prof. Anna Oleszkowicz, prof. Krzysztof Biedrzycki, prof. Anna Janus – Sitarz, i nasz wrocławski wybitny językoznawca – prof. Jan Miodek.
AM: Czy mogą Państwo opowiedzieć więcej o panelach dyskusyjnych i warsztatach, które odbędą się podczas Kongresu?*
W bogatym programie pojawiło się kilkanaście paneli dyskusyjnych odnoszących się do następujących obszarów rozważań, istotnych z perspektywy wyzwań współczesnej edukacji humanistycznej i kształcenia polonistycznego XXI wieku, np. „Reforma edukacji: wokół buntu i wyzwań wobec aktualnych propozycji zmian”, „Ekodydaktyka”, „Algorytmy i bunt podmiotów. Zaawansowane technologie w edukacji humanistycznej”, „Nagrody literackie: instytucje życia literackiego czy narzędzia renegocjacji kanonu?”, „Słowo i obraz w szkolnej i akademickiej edukacji polonistycznej”, „Polonistyki zagraniczne”, „Literatura dziecięca i młodzieżowa: krajobraz (po) rewolucji”, ponadto w sekcjach tematycznych pojawiły się następujące zagadnienia: „(Re)wizje kanonu i podstawy programowej”, „Niezgoda na nudę, czyli o innowacjach w szkolnej edukacji”, „Nowy nauczyciel polonista – „po buncie”, „Polonistyczny opór wobec ciągłych zmian”, „Staropolskie wyzwania nowoczesnej dydaktyki – oswajanie rebelii”, „Bunt wobec wartości, bunt jako wartość i droga do dialogu – „kryzysy” współczesności i aksjologia w nowej odsłonie”. Poza obradami o charakterze naukowym zapraszamy także do dwóch ważnych dla miasta Wrocławia instytucji kultury: Wrocławskiego Domu Literatury, w którym spotkamy się z pisarzami i pisarkami: Anną Cieplak, Filipem Zawadą, i Marcinem Czubem oraz do Centrum Sztuk Performatywnych Instytutu Grotowskiego na spektakl/performans/instalację „Siedem”. W ofercie kongresowej przewidzieliśmy także warsztaty dydaktyczne prowadzone przez dydaktyków – praktyków, edukatorów, specjalistów w obszarze twórczego pisania, badaczy edukacji poprzez teatr. Oto kilka propozycji warsztatów: „Bunt wobec kanonu czy pochwała tradycji”, „Teatr w edukacji polonistycznej – postdramatyczność, zabawy Stanisławskim i relacyjność afektu”, „Bunt przeciwko tradycyjnemu ocenianiu? Techniki gamifikacyjne w praktyce”
AM: Jakie są Państwa oczekiwania wobec efektów Kongresu? Jakie zmiany lub działania ma zainspirować to wydarzenie?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Mamy nadzieję, że to ważne wydarzenie naukowe, prestiżowe w obszarze dyskursu jaki toczy się w przestrzeni naukowej i publicznej w związku z nowym miejscem i funkcją edukacji polonistycznej w dzisiejszej humanistyce oraz rolą polonistyki jako nowej naukowej dyscypliny, pozwoli na integrację środowisk naukowych i nauczycielskich, wypracuje wspólne cele związane z kształceniem nauczycieli polonistów w XXI wieku, ale także pozwoli na modyfikację, transformację i zmiany w programach studiów na kierunkach humanistycznych (w tym głównie filologicznych i kulturoznawczych). Uważamy, że współczesny nauczyciel – polonista powinien być wyposażony w nowe kompetencje, odnoszące się do różnych dyscyplin naukowych i dziedzin, związanych nie tylko z literatura i językiem, ale także z szeroko pojętą wiedzą o kulturze (filmoznawstwem, teatrologią, historią sztuki) i wiedzą o mediach (np. nowymi technologiami), powinien mieć kompetencje społeczne, być otwarty nowe wyzwania współczesnego świata i gotowy na dialog, w którym pojawią się tematy trudne i kontrowersyjne. Wydaje się nam, że to nie obowiązkowy kanon lektur, lista konkretnych przykładów arcydzieł literatury polskiej i światowej zadecydują o konstruktywnym kształcie współczesnej edukacji dzieci i młodzieży, ale „zestaw” ważnych zagadnień, tematów i problemów wokół których zgromadzilibyśmy teksty kultury (zalecane przez ekspertów), o których warto rozmawiać. Przed nami kolejna reforma edukacji, nowa podstawa programowa, nowe szkolne podręczniki. Być może na Kongresie uda się wypracować postulaty, które Ministerstwo Edukacji Narodowej weźmie pod uwagę w przygotowaniu nowych dokumentów oświatowych i wytycznych programowych istotnych dla przyszłej szkolnej edukacji polonistycznej (na różnych etapach kształcenia). Na to liczymy.
AM: Jak widzą Państwo rolę polonistyki we współczesnym świecie? Jak Kongres przyczynia się do jej rozwoju? Jakie wyzwania stoją obecnie przed polonistyką jako dziedziną nauki?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Podejście do roli, miejsca i funkcji polonistyki (także jako nowej dyscypliny naukowej) w obszarze badań humanistycznych zmieniło się na przestrzeni ostatnich lat.
Nawiązując do ustaleń Konferencji Programowej „Ku Nowej Polonistyce”, zorganizowanej przez Uniwersytet Śląski w kwietniu 2023 roku warto wyróżnić kilka obszarów badawczych, które zainteresowały uczestników obrad i obecnie stanowią dla nas polonistów, swoisty zbiór wytycznych, postulatów na przyszłość. Na katowickiej konferencji podkreślano szanse polonistyki jako dyscypliny, pokazując jej rolę formacyjną w określaniu tożsamości narodowej, jej znaczenie w budowaniu demokracji i kształtowaniu nowych kompetencji społeczno – kulturowych. Oczywiście zwrócono wtedy uwagę na nowe połączenia z językoznawstwem i literaturoznawstwem oraz z innymi dyscyplinami, podkreślano także poszukiwanie nowych zasad synergii. W dyskusjach uwzględniano znaczenie różnych przedmiotów badań polonistycznych, np. edycje tekstów, relacje między literaturą dawną i współczesną, komparatystykę, akcentowano różne metody i teorie wykorzystywane w badaniach polonistycznych. Zastanawiano się także nad infrastrukturą polonistyki, podkreślając temat ewaluacji, grantów, wydawnictw, czasopism, konkursów, miejsca polonistyki w strukturach uczelni. Podkreślano, co istotne, nową rolę polonistyki cyfrowej, dyskutując o narzędziach cyfrowych w pracy polonisty, digitalizacji i sieciach badawczych. Znaczącą rolę w określaniu miejsca współczesnej polonistyki w badaniach humanistycznych, jak odnotowano w dyskusjach, ma pełnić także jej umiędzynarodowienie ( np. glottodydaktyka, translatoryka, polonistyka światowa).
I w końcu w dyskusji pojawił się, tak dla nas ważny, temat polonistycznych studiów nauczycielskich z przyszłością i ich rozsądne programowanie, które powinno uwzględniać zmieniającą się szybko rzeczywistość, zmiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe. Podkreślano zatem także nową rolę nauczyciela – polonisty, który jako mentor w procesie edukacji dzieci i młodzieży wciąż mierzy się z wyzwaniami społecznymi i politycznymi XXI wieku oraz chwiejnym i niepewnym światem wartości.
Wydaje nam się, że Kongres Dydaktyki Polonistycznej organizowany przez Instytut Filologii Polskiej w 2024 roku wpisuje się w tę dyskusję znakomicie. Mamy nadzieję, że interdyscyplinarność zagadnień, jakie będą podejmowane na kongresie wyznaczy/wskaże dyscyplinie “polonistyka” nową rolę społeczną i określi jej istotne miejsce we współczesnej humanistyce oraz nowym, nastawionym także na działanie i sprawczość kształceniu przyszłych nauczycieli – polonistów.
AM: W jaki sposób Kongres określa współczesne problemy związane z edukacją polonistyczną i szerzej rozumianą edukacją dzieci i młodzieży?
Prof. Cieński, prof. Michułka: W programie Kongresu pojawiły się zagadnienia, które odnoszą się do wyzwań i problemów związanych ze współczesną edukacją polonistyczną dzieci i młodzieży w dwóch wymiarach.
Po pierwsze dotyczą zagadnień stricte polonistycznych, np. podejmują kwestie „nieczytania” szkolnych lektur, przeładowane programy kształcenia polonistycznego (zarówno na etapie szkoły podstawowej, jak i ponadpodstawowej), nadmiar lektur obowiązkowych, brak czasu na realizowanie wybranych tekstów kultury, rozwijanie zainteresowań i hobby, słabe kompetencje czytelnicze (które wyraźnie widać w trakcie czytania tekstów dłuższych, objętościowo obszerniejszych oraz tekstów dawnych), skrajna funkcjonalizacja szkolnego kształcenia polonistycznego (np. nastawienie na przygotowanie do egzaminu ósmoklasisty i egzaminu maturalnego), niedobór tekstów kultury, które odnosiły się do współczesności, brak tematów bliskich uczniowi w XXI wieku, niedostateczne kompetencje medialne nauczycieli.
Po drugie odnoszą się do zagadnień z zakresu pedagogiki i psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży, przede wszystkim przywołują tematy związane z trudnym przystosowaniem się dzieci i młodzieży do współczesnej rzeczywistości, stanowiącej nierzadko zagrożenie zarówno w sferze emocjonalnej, jak i społecznej (np. dezinformacja w wirtualnym świecie i cyberprzemoc, zaangażowanie w media społecznościowe, brak dobrych relacji rówieśniczych w świecie rzeczywistym, aksjologiczne zagubienie i poszukiwanie stałych wartości, brak porozumienia z dorosłymi (rodzicami i nauczycielami), brak autorytetów, presja rówieśniczego środowiska i rodząca się agresja, nękanie, zastraszanie doprowadzają często do braku wiary w siebie, izolacji społecznej, samotności skutkującej używaniem narkotyków i substancji psychoaktywnych – w końcu do depresji.
AM: Czy widzą Państwo zmiany w podejściu do literatury i języka polskiego na przestrzeni ostatnich lat?
Prof. Cieński, prof. Michułka: Tak, na przestrzeni ostatnich lat formuła kształcenia polonistycznego zmieniła się, obok tekstów literackich w kształceniu polonistycznym (zarówno w programach filologii polskiej, jak w szkolnej edukacji polonistycznej) pojawiły się obok tekstów literackich, także teksty kultury (dzieła filmowe, teatralne, malarskie), teksty użytkowe (np. publicystyczne, czy non- fiction), teksty przynależne do obszaru kultury popularnej (np. kryminały, fantasy, komiks, powieści graficzne) oraz teksty medialne (np. gry komputerowe i związane z nim zagadnienie gamifikacji). W zakresie kształcenia językowego natomiast obok gramatyki opisowej, wiele uwagi przywiązuje się także do roli języka w komunikacji społecznej, umiejętności porozumiewania się, dialogu, polemik i debat, teorii i praktyki argumentacji, języka publicystyki i języka reklamy (np. języka perswazji), języka mediów, w którym może pojawić się dezinformacja. Bardzo ważną rolę w nowoczesnym kształceniu polonistycznym, jak uważamy, powinna pełnić, wciąż wykazująca duże luki i niekompetencje wśród uczniów – sztuka pisania (np. popularne wśród młodzieży warsztaty dziennikarskie i twórcze pisanie), elementy kultury języka oraz retoryka (jako sztuka mówienia).
Zatem, jak wynika z podjętych już na przestrzeni ostatnich lat modyfikacji i transformacji programów kształcenia polonistycznego (zarówno na poziomie akademickim, jak i szkolnym), wyraźnie odnotowano dążenie do interdyscyplinarności ujęć wskazujących na odniesienia do szeroko rozumianej edukacji humanistycznej ( w tym także edukacji pozaformalnej) oraz humanistyki zaangażowanej (ze szczególnym wskazaniem na rozwijanie kompetencji społecznych i kulturowych). Wydaje nam się, że tematy wystąpień, które znalazły się w programie naszego Kongresu, potwierdzają wyraźnie powyższe ustalenia.



























