Nagrodę 1 października 2025r., podczas inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Wrocławskim wręczyli: rektor UWr Robert Olkiewicz oraz Constantin von Kessel, przewodniczący Zarządu Fundacji Norberta i Barbary Heisigów.

Nagroda Heisiga honoruje polskich naukowców, prowadzących badania na najwyższym światowym poziomie, których odkrycia mają znaczący wpływ na rozwój nauki. Jej inicjatorem i fundatorem jest profesor Norbert Heisig, honorowy senator oraz doktor honoris causa naszej uczelni, założyciel i wieloletni prezes Niemiecko-Polskiego Towarzystwa Uniwersytetu Wrocławskiego.

Nagroda została ustanowiona w 2020 roku i przyznawana jest co dwa lata przez Uniwersytet Wrocławski. Kandydatów zgłaszają uczelnie biorące udział w programie Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza.

W tym roku Nagrodę wręczono już po raz trzeci. Jej celem jest uhonorowanie osoby, której prace badawcze wyróżniają się innowacyjnością w obszarze istotnym dla współczesnego świata, zdobyły uznanie środowiska naukowego i zostały zwieńczone konkretnym osiągnięciem.

W trzeciej edycji Nagrody Heisiga, Kuratorium powołane przez Senat Uniwersytetu Wrocławskiego w składzie: prof. Beata Baczyńska, prof. Piotr Biler, prof. Elżbieta Gumienna-Kontecka, dr hab. Paweł Jałoszyński oraz prof. Krzysztof Redlich, po analizie recenzji i dokumentacji dorobku naukowego kandydatów, nominowało do Nagrody dwie osoby:

profesora Pawła Kuleszę z Uniwersytetu Warszawskiego, reprezentującego nauki chemiczne – elektro-chemię, chemię nieorganiczną i analityczną oraz inżynierię materiałową. Profesor został nominowany w uznaniu za odkrycie i kompleksowy opis propagacji ładunku w materiałach funkcjonalnych o szerokim potencjale aplikacyjnym w procesach konwersji i akumulacji energii oraz profesora Adama Miranowicza z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, reprezentującego nauki fizyczne – optykę kwantową, kwantową teorię informacji i kryptografii. Profesor otrzymał nominację za pionierskie wyniki badań naukowych nad teoretycznymi i empirycznymi podstawami technologii kwantowych, w szczególności za opracowanie nowych metod generacji, kontroli i detekcji stanów kwantowych pojedynczych fotonów oraz za fundamentalne odkrycie możliwości ultrasilnego sprzężenia światła z materią i ich zastosowań do kwantowej inżynierii dyssypacyjnej.

Spośród nominowanych, Komitet Nagrody powołany przez Fundatora w składzie: Constantin von Kessel, przewodniczący Zarządu Fundacji Norberta i Barbary Heisigów, prof. Robert Olkiewicz, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Zdzisław Latajka, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego w kadencji 2002–2005, Jacek Sutryk, prezydent Wrocławia oraz dr Maciej Łagiewski, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia, wyłonił laureata III edycji Nagrody Heisiga – profesora Adama Miranowicza.

Profesor Adam Miranowiczzostał wyróżniony za pionierskie badania nad teoretycznymi i empirycznymi podstawami technologii kwantowych, w tym m.in. za opracowanie nowych metod generacji, kontroli i detekcji stanów kwantowych pojedynczych fotonów oraz za fundamentalne odkrycie możliwości ultrasilnego sprzężenia światła z materią i ich zastosowań w kwantowej inżynierii dyssypacyjnej. Jego prace wprowadziły nowatorskie metody umożliwiające m.in. kwantowe ściskanie światła, generowanie splątania kwantowego oraz rozwój nadprzewodzących obwodów kwantowych. Odkrycia te mają zastosowanie w nowych technologiach kwantowych, sensorach, przetwarzaniu informacji, metrologii kwantowej oraz w opracowywaniu komputerów kwantowych. Wiele z jego idei zostało potwierdzonych zarówno teoretycznie, jak i eksperymentalnie w laboratoriach w USA i UE.

Za wybitne osiągnięcia naukowe prof. Miranowicz otrzymał m.in. Nagrodę Naukową im. Wojciecha Rubinowicza (2019) oraz Nagrodę Prezesa Rady Ministrów (2021).

Przypomnijmy. Laureatem pierwszej edycji Nagrody został profesor Jan Potempa z Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyróżniony za odkrycie biochemicznych mechanizmów łączących bakteryjne choroby przyzębia z reakcjami autoimmunologicznymi, co otworzyło nowe perspektywy w walce z chorobą Alzheimera.

W drugiej edycji Nagrodę otrzymał profesor Cyryl Lechosław Latos-Grażyński z Uniwersytetu Wrocławskiego, w uznaniu za odkrycie strukturalnej odmienności porfiryn, które zaowocowało powstaniem innowacyjnych struktur o szerokim potencjale badawczym i aplikacyjnym.

Przemówienie Laureata Nagrody Heisiga, profesora Adama Miranowicza

Szanowni Państwo,

pozwolą Państwo, że swoje wystąpienie wygłoszę w języku angielskim ze względu na obecność znamienitych gości z zagranicy.

Magnificencjo Rektorze Uniwersytetu Wrocławskiego, szanowni rektorzy innych uczelni, dostojni członkowie Kapituły Nagrody, drodzy goście, studenci, panie i panowie – przyjęcie tegorocznej prestiżowej Nagrody imienia prof. Norberta Heisiga jest dla mnie ogromnym zaszczytem i wielką radością. Odbieram to wyróżnienie nie tylko jako docenienie mojego osobistego wkładu, ale także jako uhonorowanie pracy zespołowej i – szerzej – całej dziedziny technologii kwantowych, ze szczególnym uwzględnieniem badań teoretycznych i podstawowych analiz.

Nagrodę tę chciałbym zadedykować moim mistrzom i mentorom z początków kariery naukowej – śp. prof. Stanisławowi Kielichowi i prof. Ryszardowi Tanasiowi z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także prof. Stephenowi Barnettowi z Uniwersytetu w Oksfordzie. Z ogromną wdzięcznością pragnę również podkreślić długoletnią i owocną współpracę z wieloma badaczami z zagranicy. W szczególności chciałbym wymienić prof. Franco Noriego, pełniącego funkcję jednego z naczelnych naukowców w instytucie RIKEN w Saitamie w Japonii, z którym współpracuję od prawie 20 lat, czego owocem jest ponad sto wspólnych publikacji. Dzięki tej niezwykle trwałej i inspirującej współpracy mogę dziś stanąć przed Państwem.

Nasze badania kładą szczególny nacisk na analizę teoretyczną. Ogromną satysfakcję sprawia nam fakt, że wiele naszych przewidywań zostało potwierdzonych eksperymentalnie przez zaprzyjaźnione zespoły w różnych ośrodkach. Współpracujemy m.in. z zespołem z Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, który pod kierunkiem prof. Karela Lemra, zaimplementował doświadczalnie kilkanaście naszych protokołów kwantowych w liniowych układach optycznych, a także z grupą  prof. Yueh-Nan Chena z NCKU na Tajwanie, gdzie testujemy nasze modele z wykorzystaniem nadprzewodzących komputerów kwantowych IBMQ oraz jonowego komputera kwantowego Quantinuum. Chciałbym również wspomnieć o pracy naszego poznańskiego zespołu, kierowanego obecnie przez dra hab. Karola Bartkiewicza – mojego dawnego doktoranta, a dziś szefa Zakładu Informatyki Kwantowej. Dzięki dostępowi do amerykańskich komputerów kwantowych prowadzimy w Poznaniu własne eksperymenty online. Co istotne, nasze przewidywania potwierdzają także niezależne zespoły na całym świecie – m.in. w New Haven, Boulder, Chicago, St. Louis, Paris, Grenoble, Wuhan, Szanghaju i Tokio.

Moja pierwsza praca naukowa, napisana 35 lat temu wspólnie z prof. Stanisławem Kielichem i prof. Ryszardem Tanasiem, dotyczyła tzw. „kotów i kociąt Schrödingera”. Była to czysto teoretyczna koncepcja, którą udało się eksperymentalnie potwierdzić dopiero 24 lata później na Uniwersytecie Yale. Czasem więc trzeba czekać niemal ćwierć wieku, aby teoria znalazła potwierdzenie. Na szczęście postęp technologiczny dziś jest tak dynamiczny, że wiele hipotez udaje się weryfikować w ciągu kilku lat, a nawet miesięcy.

Pozwolą Państwo, że krótko wyjaśnię istotę technologii kwantowych. Choć często wydaje się to zaskakujące, ich historia sięga niemal stu lat. Już w 1931 roku Ernst Ruska i Max Knoll skonstruowali pierwszy mikroskop elektronowy – dziś powszechnie stosowany w badaniach nad wirusami czy pojedynczymi atomami. Ogromne znaczenie mają także zastosowania medyczne. Tomografia rezonansu magnetycznego (MRI, NMR) opiera się na efektach kwantowych związanych ze spinem i koherencją, a dziś niemal każdy szpital dysponuje takim urządzeniem. Funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) pozwala nawet obserwować aktywność mózgu – inne obszary uaktywniają się, gdy mówimy, inne gdy słuchamy czy prowadzimy dyskusję.

Jeszcze bardziej fascynujące jest wykorzystanie anihilacji materii i antymaterii do celów medycznych. Choć brzmi to niczym z powieści science fiction, w wielu dużych szpitalach – także we Wrocławiu – działają skanery PET, czyli pozytonowej tomografii emisyjnej, opartej właśnie na anihilacji elektronów i pozytonów. W jej wyniku powstają fotony, które rejestrowane są do obrazowania narządów, pracy serca czy aktywności mózgu.

Różnica między pierwszą a drugą generacją technologii kwantowych polega na przejściu od zbiorowej kontroli wielu cząstek do manipulowania pojedynczymi fotonami, jonami czy kubitami nadprzewodzącymi. Wykorzystujemy zjawiska tak niezwykłe jak splątanie kwantowe – przez Einsteina określone kiedyś mianem „upiornego działania na odległość”. To właśnie ono stało się dziś podstawowym zasobem drugiej generacji technologii kwantowych. Posługujemy się także tzw. ściskaniem światła, a nawet próżni – co brzmi paradoksalnie, ponieważ w fizyce klasycznej próżnia oznacza pustkę, ale w świecie kwantowym zawsze obecne są fluktuacje. Zwiększenie precyzji pomiarów czy obliczeń jest często możliwe dzięki ściśnięciu fluktuacji próżni.

Paradoks kota Schrödingera – ilustracja superpozycji stanów – nie jest już tylko filozoficzną ciekawostką. Takie stany mogą być używane do ultraszybkich obliczeń kwantowych czy wzmacniania oddziaływania światła z materią. Badania te mają potencjał zastosowań w medycynie, technologiach informacyjnych i wielu innych obszarach.

Na zakończenie pragnę raz jeszcze serdecznie podziękować Kapitule Nagrody za to wyjątkowe wyróżnienie, moim współpracownikom z całego świata za wieloletnią przyjaźń i wspólne osiągnięcia, a przede wszystkim mojej rodzinie – za wsparcie, które daje mi siłę i motywację do dalszej pracy.

Dziękuję Państwu za uwagę.

Czytaj również: Rozpoczęliśmy nowy rok akademicki! – Uniwersytet Wrocławski

oraz Nagroda Heisiga dla fizyka z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – Uniwersytet Wrocławski