Nagroda NCN dla prof. Łukasza Opalińskiego
Poznaliśmy laureatów Nagrody NCN 2023. To najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla młodych naukowców pracujących w Polsce w końcu trafiło do Wrocławia – do prof. Łukasza Opalińskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego! Wielkie gratulacje!
Nagrodę NCN wręczono już po raz 11. Pierwszy raz nagrodzony został badacz wrocławskiej uczelni. Nagrodę mogą otrzymać badaczki i badacze, którzy nie przekroczyli 40. roku życia i mają znaczące osiągnięcia naukowe w zakresie badań podstawowych, udokumentowane publikacjami afiliowanymi w polskich jednostkach naukowych. Wyróżnienie jest przyznawane w trzech obszarach nauk: humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), ścisłych i technicznych (ST) oraz o życiu (NZ). Podstawowym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność.
W tym roku kapituła nagrody laureatów wyłoniła spośród 44 kandydatek i kandydatów. Nazwiska ogłoszono podczas uroczystej gali 11 października wieczorem w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w krakowskich Sukiennicach. Laureatami zostali: dr hab. Katharina Bogusławska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), dr. hab. Łukasz Opaliński (Uniwersytet Wrocławski), dr Karolina Ćwiek-Rogalska (Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk).
Dr hab. Łukasz Opaliński, prof. UWr z Uniwersytetu Wrocławskiego, z Zakładu Inżynierii Białka został wyróżniony w kategorii: NAUKI O ŻYCIU.
Tytuł osiągnięcia naukowego, za które przyznana została Nagroda NCN brzmi: „Multiwalentne oddziaływania pomiędzy receptorami fibroblastycznych czynników wzrostu a naturalnymi i zaprojektowanymi ligandami do zastosowań badaniach naukowych i medycynie” .
Nad czym pracuje nasz badacz?
Komórki nieustannie komunikują się ze sobą i reagują na zmiany otaczającego je środowiska. Prawidłowa komunikacja komórek i nieustanne zachodzący w nich precyzyjny transport makrocząsteczek jest niezbędny, żeby nasz organizm się uformował i żeby prawidłowo funkcjonował. Znaczna część komórkowej komunikacji zorganizowana jest w postaci szlaków sygnałowych, w których występujące na powierzchni komórek receptory rozpoznają wysyłane do nich informacje, często w postaci innych białek, i poprzez uruchomienie kaskad reakcji biochemicznych wywołują odpowiednie reakcje komórki. Żeby zapobiec zbytniej aktywności receptorów, co obserwujemy bardzo często w przypadku nowotworów, komórki muszą w pewnej chwili wyłączyć takie aktywowane receptory głównie poprzez ich transport do wnętrza komórki (endocytozę) i degradację.
W swoich badaniach zespół prof. Łukasza Opalińskiego stara się zrozumieć w jaki sposób nasze komórki wykorzystują receptory fibroblastycznych czynników wzrostu (z ang. Fibroblast Growth Factor Receptors, FGFR), jedne z ważniejszych receptorów powierzchni komórki, do komunikacji w zdrowiu i chorobie. – Badamy w jaki sposób FGFR ulegają aktywacji oraz określamy znaczenie ułożenia przestrzennego FGFR na powierzchni komórki dla ich działania i endocytozy – tłumaczy badacz. – Wykorzystujemy następnie uzyskaną wiedzę podstawową do projektowania i wytwarzania białek rozpoznających FGFR, posiadających ściśle określone cechy, które mogą służyć jako wysoce wydajne nośniki leków w celowanych terapiach przeciwnowotworowych.
Ze względu na znaczenie FGFR dla rozwoju i zdrowia człowieka receptory te są badane od wielu lat. – Na tą chwilę nasza wiedza ogranicza się jednak głównie do tego w jaki sposób FGFR są włączane przez czynniki wzrostu fibroblastów FGF (z ang. Fibroblast Growth Factors) – mówi prof. Łukasz Opaliński.
Wiele aspektów działania FGFR, a w szczególności mechanizmy niestandardowego włączania (przez czynniki inne niż FGF) i regulacji FGFR, szczególnie w kontekście procesów onkogennych, pozostają nieznane. – W najbliższym czasie będziemy prowadzić badania w tym kierunku i mam nadzieję, że doprowadzą one do kolejnych istotnych odkryć, które finalnie posłużą do opracowania nowych terapii przeciwnowotworowych – dodaje prof. Opaliński.
Galektyny, zidentyfikowane przez zespół naszego badacza, jako nowe białka partnerskie i aktywatory FGFR, pełnią bardzo istotną rolę w nowotworzeniu oraz w procesach odpornościowych, działając prawdopodobnie poprzez różne receptory powierzchni komórek. – W najbliższej przyszłości będziemy chcieli zidentyfikować nowe szlaki sygnałowe nadzorowane przez galektyny – zapowiada prof. Opaliński.
Galektyny posiadają szereg niezwykle interesujących aktywności również pod kątem biomedycznym. Poprzez wykorzystanie posiadanej przez naszych badaczy ekspertyzy planują oni przeprogramować naturalnie występujące galektyny do wywierania pożądanego przez nas wpływu na komórki.
A w przyszłości zespół prof. Opalińskiego chciałby także rozwijać swoje zainteresowania badawcze pod kątem celowanych terapii przeciwnowotworowych. Koniugaty białek z lekami cytotoksycznymi, tzw. ADC (z ang. Antibody Drug Conjugates) stanowią niezwykle szybko rozwijającą się gałąź biomedycyny. Na tą chwilę już 15 ADC stosowanych jest w leczeniu różnego typu zaawansowanych nowotworów, a około 200 jest w trakcie badań klinicznych. ADC, dzięki swojej konstrukcji i specyficznemu mechanizmowi działania, bazującemu na specyficznym rozpoznaniu komórek rakowych i endocytozie, są w stanie „wytropić” nawet rozsiane po organizmie pojedyncze komórki nowotworowe. W przypadku do tej pory stosowanych ADC mamy do czynienia z użyciem przeciwciał o naturalnej, biwalentnej (przeciwciała biwalentne są zdolne do jednoczesnego wiązania dwóch antygenów) architekturze. – Nasze badania i wyniki kilku innych grup badawczych na świecie sugerują kluczową przewagę stosowania w ADC przeciwciał/ligandów o multiwalentnej architekturze, zdolnych do jednoczesnego wiązania większej liczby cząsteczek receptora – mówi prof. Opaliński. – W najbliższej przyszłości będziemy koncentrować się na konstrukcji nowych multiwalentnych koniugatów cytotoksycznych oraz wytwarzać multiwalentne nośniki leków o nowej architekturze. Zbadamy również w jaki sposób w komórce regulowana jest endocytoza takich multiwalentnych koniugatów, żeby móc w sposób racjonalny modulować wydajnością dostarczania leków do komórek nowotworowych.
Dr hab. Łukasz Opaliński, prof. UWr jest absolwentem Uniwersytetu Wrocławskiego (kierunek biotechnologia). Doktorat uzyskał w 2012 roku na Uniwersytecie w Groningen w Holandii. 2.5-letni staż podoktorski odbył na Uniwersytecie we Fryburgu w Niemczech. W 2015 roku powrócił do Zakładu Inżynierii Białka na Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego. W 2019 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego, a w 2022 został zatrudniony na stanowisku profesora UWr.
W swoich badaniach koncentruje się na komórkowych mechanizmach przekazywania sygnałów i transportu białek. Jest autorem 49 publikacji w czołowych czasopismach z listy filadelfijskiej („Nature Communications”, „EMBO Journal”, „PNAS”, „EMBO Reports”, „Molecular Cell”, „Cellular and Molecular Life Sciences”, „Journal of Biomedical Science”, “Biotechnology Advances”, czy „Molecular Oncology”) cytowanych łącznie ponad 1400 razy.
Uzyskał stypendium Europejskiej Organizacji ds. Biologii Molekularnej, granty FUGA, SONATA BIS oraz OPUS z Narodowego Centrum Nauki, prestiżowy grant First TEAM Fundacji na rzecz Nauki Polskiej oraz stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych
młodych naukowców. W 2020 r. otrzymał Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wysoko ocenione osiągnięcia naukowe będące podstawą nadania stopnia doktora habilitowanego. Do tej pory wypromował 2 doktorów (z wyróżnieniem; obie doktorantki uzyskały prestiżowe stypendium START Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej) i jest obecnie promotorem 5 doktorantów.
W zespole prof. Opalińskiego pracuje wielu wyróżniających się naukowców m.in. dr Natalia Porębska.
Z uwagi na kwotę zakwalifikowanych do finansowania wniosków z NCN w latach 2011-23 (tj. ok. 490 mln. zł) Uniwersytet Wrocławski zajmuje czwarte miejsce w kraju po UJ, UW i Uniwersytecie Poznańskim.
*************************
W listopadzie i grudniu laureaci Nagrody NCN wygłoszą wykłady popularnonaukowe, które będą transmitowane na kanale YouTube Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w serii „Nauka w Centrum”.
