Językoznawcy na tropie zbrodni
Z dr. Krzysztofem Kredensem, który regularnie współpracuje z brytyjskimi organami ścigania, rozmawiamy o zastosowaniu językoznawstwa w sprawach kryminalnych oraz o konferencji naukowej „Lingwistyka kryminalistyczna w Polsce. Teoria i praktyka”, zorganizowanej przez Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Autor: Michał Raińczuk
Data Publikacji: 9 sierpnia 2021
Czym zajmuje się lingwistyka kryminalistyczna?
– W dużym uproszczeniu: wykorzystywaniem wiedzy językoznawczej dla celów związanych z wykonywaniem prawa.
Gdzie i dlaczego się ją wykorzystuje?
– Głównie w analizie kryminalistycznie istotnych zdarzeń językowych, które z różnych powodów mogą stanowić materiał dowodowy na etapie postępowania przygotowawczego i sądowego. Jak pokazuje praktyka, zdarzeniem takim może być zarówno kilkusetstronicowy tekst, jak i jedno słowo, materiał pisany i mówiony, dialog, monolog lub polilog. Równie zróżnicowane mogą być typy czynów zabronionych popełnionych za pomocą, bądź z towarzyszeniem, języka: morderstwo, groźba karalna, porwanie dla okupu czy przyjęcie korzyści majątkowej.
Niedawno pracowałem na przykład nad ustaleniem autorstwa SMS-ów wysłanych z telefonu rzekomej ofiary gwałtu, która wydawała się zdradzać członkowi rodziny, że do przestępstwa tak naprawdę nie doszło. Twierdziła jednak, że to nie ona napisała te wiadomości.
Spraw tego typu jest coraz więcej. Doczekały się one nawet w literaturze naukowej własnego terminu: „POMIC” (skrót od angielskiego „Post-Offence Manipulation of Investigation Communications”, czyli „Manipulacja przekazem komunikacyjnym po dokonaniu przestępstwa”). Chodzi tu o wiadomości tworzone w celu zatarcia śladów po realizacji czynu zabronionego, bądź skierowania śledztwa w złym kierunku.
Chyba najbardziej „medialną” sprawą, jaką zajmował się nasz ośrodek, było zabójstwo Debbie Starbuck. Mordercą okazał się jej mąż, Jamie, który – po pozbyciu się zwłok – udał się za pieniądze zamordowanej w podróż dookoła świata. W jej trakcie wysyłał z konta żony e-maile do rodziny i znajomych, co miało sprawić wrażenie, że kobieta żyje i ma się dobrze. Z czasem rodzina zaczęła nabierać podejrzeń i zaalarmowała policję, która z kolei zleciła nam analizę e-maili. Okazało się, że styl pisania wiadomości przez Debbie Starbuck w pewnym momencie zmienił się i pojawiły się w nim nawyki charakterystyczne dla stylu jej męża. Jamie Starbuck został aresztowany natychmiast po powrocie z podróży, a jednym z dowodów na etapie postępowania przygotowawczego była właśnie analiza stylometryczna. Ostatecznie przyznał się do morderstwa i został skazany na dożywocie.
W naszym ośrodku pracujemy w kontekstach dochodzeniowych również z materiałem z tzw. dark netu. Więcej na ten temat nie mogę jednak zdradzić.
Dziedzina, o której mówimy, ma również zastosowania „cywilne”. Jedna z naszych absolwentek pracuje na przykład dla dużej instytucji finansowej, analizując język sprawozdań, jakie napływają do centrali z filii na całym świecie. Zajmuje się poszukiwaniem elementów dyskursu mogących sugerować niezgodność przekazu z operacjami, jakie faktycznie mają w oddziałach miejsce.
Jak duże znaczenie ma ten działu nauki?
– Ponieważ działania przestępcze w coraz większym stopniu mają miejsce w sprzyjających anonimowości cyfrowych kontekstach komunikacyjnych, lingwistyka kryminalistyczna również ma coraz większe znaczenie. Ślad językowy w internecie jest bowiem często jedynym punktem zaczepienia, jeśli chodzi o ustalenie tożsamości autora treści sankcjonowanych prawnie.
Szerzej rozumiana lingwistyka kryminalistyczna – jako obszar na styku językoznawstwa i nauk prawnych – ma istotne znacznie społeczne w każdym demokratycznym państwie prawa. Mam na myśli ogromną wagę komunikacji językowej w kontekstach instytucjonalnych związanych z wykonywaniem prawa. Jeśli przyjrzymy się bliżej poszczególnym etapom postępowania karnego, okaże się, że rola języka jest na większości z nich absolutnie kluczowa.
Zrozumienie natury zjawisk językowych charakterystycznych dla danego etapu jest niezbędne w procesie dążenia do optymalnych rozwiązań systemowych, zapewniających efektywne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Dzięki badaniom językoznawczym wiemy na przykład, co powinien zawierać dobrze przygotowany stenogram operacyjnie zarejestrowanej rozmowy o wartości dowodowej, jakich efektywnych strategii dyskursywnych mogą używać śledczy podczas przesłuchania podejrzanego, jak z sukcesem korzystać z odpowiednich narzędzi językowych, by przedstawić swojego klienta w możliwie najlepszym świetle na sali sądowej, czy też dlaczego niektóre uzasadnienia wyroków mogą stanowić podstawę do apelacji. Lista tematów dotyczących komunikacji w kontekstach kryminalistycznych i sądowych jest długa, a znaleźć na niej można analizy niemal każdego etapu procesu dochodzenia sprawiedliwości, począwszy od komunikacyjnych aspektów telefonicznego zawiadomienia o przestępstwie, a skończywszy na kwestiach związanych z komunikacją w kontekstach resocjalizacyjnych.
Jakie narzędzia są potrzebne do analizy tekstów?
– Lingwistyka kryminalistyczna korzysta szeroko z korpusów językowych oraz komputerowych narzędzi do przetwarzania języka naturalnego.
„Lingwistyka kryminalistyczna w Polsce. Teoria i praktyka” to pierwsza w Polsce konferencja poświęcona tej tematyce. Do kogo jest ona skierowana?
– Pierwsza konferencja odbyła się kilka lat temu w Poznaniu, ale konferencja wrocławska jest niewątpliwie pierwszym przedsięwzięciem czysto akademickim. To przede wszystkim próba konsolidacji środowiska biegłych językoznawców, a także językoznawców zainteresowanych tą tematyką. Nie mniej ważny będzie jednak udział przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. Wierzę, że będzie to dla nich okazja do zapoznania się z możliwościami, jakie oferuje lingwistyka kryminalistyczna. Z kolei ich wkład w dyskusję z pewnością wzbogaci naszą wiedzę na temat ram legislacyjnych czy kontekstów dochodzeniowych, w jakich przychodzi działać biegłym językoznawcom.
Rozmawiał Michał Raińczuk
Dr Krzysztof Kredens wykłada językoznawstwo stosowane na Uniwersytecie Aston w Wielkiej Brytanii. Jest autorem publikacji naukowych oraz ekspertyz operacyjnych i sądowych z zakresu językoznawstwa kryminalistycznego. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z ustalaniem autorstwa inkryminowanych wypowiedzi pisemnych i semantyce językowych aspektów czynów zabronionych. Regularnie współpracuje z brytyjskimi organami ścigania oraz kancelariami adwokackimi w sytuacjach, gdy dla celów wykonywania prawa stosuje się wiedzę językoznawczą. Jest wicedyrektorem Ośrodka Lingwistyki Kryminalistycznej Uniwersytetu Aston, ekspertem brytyjskiej Krajowej Agencji ds. Przestępczości oraz członkiem Komitetu Wykonawczego Międzynarodowego Stowarzyszenia Lingwistów Kryminalistycznych.
Organizatorem konferencji naukowej „Lingwistyka kryminalistyczna w Polsce. Teoria i praktyka” był Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Powyższy artykuł może być kopiowany i rozpowszechniany w ramach licencji CC BY 2.0.
Zdjęcie: Unsplash
