Prof. dr hab. Armen Sedrakjan
Prof. Armen Sedrakjan urodził się w 1965 roku w Erywaniu, w Armenii, w rodzinie fizyków. Jego ojciec, Dawid Sedrakjan, był wybitnym badaczem, który później został znanym profesorem Uniwersytetu Państwowego w Erywaniu, wiceprezesem Akademii Nauk Armenii oraz kierownikiem Katedry Fizyki Ogólnej.
Prof. Sedrakjan rozpoczął studia z fizyki na Uniwersytecie Państwowym w Erywaniu (YSU) w 1982 roku. Jego kariera akademicka została na krótko przerwana przez dwuletnią służbę w Siłach Powietrznych ZSRR w Rostowie nad Donem. Po zakończeniu służby wojskowej kontynuował studia na YSU. Dzięki zmieniającej się polityce rządu radzieckiego miał możliwość odbycia studiów magisterskich na Uniwersytecie w Rostocku w Niemczech Wschodnich. Ukończył je z wyróżnieniem w 1989 roku pod kierunkiem prof. Gerda Röpke. Mimo propozycji kontynuowania studiów doktoranckich w Niemczech, zdecydował się wrócić do Armenii i kontynuować badania w Akademii Nauk Armenii.
Tematem jego doktoratu, ukończonego w 1992 roku, były własności termiczne gwiazd neutronowych. Następnie objął kilka stanowisk naukowych za granicą: w Instytutach Maxa Plancka w Heidelbergu i Rostocku (1993–1996), na Uniwersytecie Cornella w USA (1993–1996) oraz na Uniwersytecie w Groningen w Holandii (1998–2001). W 2002 roku powrócił do Niemiec – pracował na Uniwersytecie w Tybindze (2002–2006), a następnie na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie (2007–2016). Od 2017 roku jest członkiem Frankfurt Institute for Advanced Studies.
Pod koniec 2018 roku prof. Sedrakjan rozpoczął działalność dydaktyczną i badawczą w Polsce. W 2019 roku objął stanowisko profesora nadzwyczajnego w Instytucie Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Wrocławskiego, a w 2025 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.
Był promotorem czterech prac doktorskich, opiekunem kilku stażystów podoktorskich oraz ponad tuzina studentów studiów licencjackich i magisterskich. Kilku jego byłych podopiecznych pracuje obecnie jako profesorowie w Chinach i Indiach. W ciągu ostatnich sześciu lat pracy na Uniwersytecie Wrocławskim otrzymał dwa granty naukowe z Narodowego Centrum Nauki (NCN). Opracował również obszerny program nauczania i obecnie pełni funkcję zastępcy dyrektora ds. naukowych w Instytucie Fizyki Teoretycznej.
Prof. Sedrakjan jest zagranicznym członkiem rzeczywistym Akademii Nauk Armenii oraz redaktorem naczelnym (Editor in Chief) czasopisma Particles.
Opis najważniejszych osiągnięć i prowadzonych badań
W trakcie swojej kariery naukowej prof. Armen Sedrakjan opublikował 160 recenzowane artykuły w czasopismach naukowych, w tym 20 jako jedyny autor, 37 jako pierwszy autor w pracach zespołowych oraz 18 we współpracy z doktorantami i magistrantami w ramach ich prac dyplomowych. Jego badania obejmują szeroki zakres zagadnień z zakresu teoretycznej fizyki jądrowej i astrofizyki, takich jak nadciekłość w gwiazdach neutronowych, hydrodynamika relatywistyczna, parowanie w niesymetrycznych układach jądrowych, równania stanu materii gęstej, chłodzenie gwiazd neutronowych oraz zderzenia podwójnych gwiazd neutronowych. Prace prof. Sedrakjana są cenione za ich głębię, oryginalność oraz ścisłe powiązanie zarówno z obserwacjami astrofizycznymi, jak i z eksperymentami laboratoryjnymi.
Jednym z głównych i najwcześniejszych kierunków badań prof. Sedrakjana była dynamika nadciekłości w gwiazdach neutronowych. Podczas stażu podoktorskiego na Uniwersytecie Cornella (1996–1998) współpracował z prof. I. Wassermanem i prof. J. M. Cordesem nad zagadnieniami rotacyjnej dynamiki wnętrz gwiazd neutronowych, zawierających zawirowania kwantowe będące skutkiem rotacji. Gwiazdy te wykazują nieregularności w pomiarach czasowych – takie jak „glitche” i ich relaksacja – które interpretuje się jako przejawy nadciekłości. W tym okresie uzyskał m.in.: (i) identyfikację warunków umożliwiających swobodne precesje gwiazd neutronowych oraz oszacowanie tempa tłumienia wskutek tarcia wzajemnego (mutual friction), a także (ii) nowy mechanizm glitcha oparty na oddziaływaniach zawirowań na granicy skorupy i jądra gwiazdy. W późniejszym okresie, pracując w Tybindze i Frankfurcie (2006–2016), wspólnie z dr M. Sinhą badał (iii) ruch zawirowań w obecności nadprzewodnictwa typu I protonów oraz jego konsekwencje dla emisji neutrin i chłodzenia, szczególnie w kontekście silnie namagnesowanych gwiazd neutronowych (magnetarów).
Drugim istotnym kierunkiem badawczym była relatywistyczna hydrodynamika i magnetohydrodynamika (MHD), ze szczególnym uwzględnieniem zastosowań do gwiazd zwartych i zderzeń jąder ciężkich. W latach 2009–2011, we współpracy z dr. Xu-Guangiem Huangiem i prof. D. H. Rischke na Uniwersytecie Goethego, opracował relatywistyczne równania dla dyssypacyjnej MHD w silnych polach magnetycznych. Wynikiem tych badań były: wyprowadzenie anizotropowych współczynników transportu w relatywistycznym płynie w silnym polu magnetycznym i zastosowanie ich do opisu dziwnej materii kwarkowej; pierwsze zastosowanie formalizmu operatora statystycznego Zubareva do wyprowadzenia równań MHD wraz z relacjami Kubo oraz sformułowanie teorii drugiego rzędu hydrodynamiki uwzględniającej wyższe gradienty termodynamiczne, pozwalającej na spójny opis układów silnie sprzężonych – uzupełnienie wobec podejść holograficznych.
Prof. Sedrakjan wniósł również znaczący wkład w teorię parowania, kondensacji i klasteryzacji w układach jądrowych i pokrewnych. Jego zainteresowania w tym obszarze zaczęły się już w pracy dyplomowej i podczas staży podoktorskich w instytutach Towarzystwa Maxa Plancka w Rostocku (1989–1996), pod kierunkiem prof. Gerda Röpke. Później, na uniwersytetach w Groningen, Tybindze i Frankfurcie, badał parowanie w izospinowo niesymetrycznej materii jądrowej oraz w ultrazimnych gazach atomowych. Wraz z prof. U. Lombardo badał neutronowo-protonowe parowanie z wykorzystaniem relatywistycznej teorii Bruecknera, wykazując zjawisko reentrantnego zachowania temperatury krytycznej oraz warunki tłumienia nadciekłości – efekty później potwierdzone eksperymentalnie w gazach atomowych (MIT, Rice University). Następnie zaproponował kondensaty o niezerowym pędzie całkowitym (fazę FFLO) oraz model nadciekłości z deformowanymi powierzchniami Fermiego.
W 2001 roku, we współpracy z P. Schuckiem, H. Schulze i P. Nozières’em, badał przejście BCS–BEC w niesymetrycznej materii jądrowej, identyfikując m.in. fazy bezluzowe oraz topologiczne zmiany powierzchni Fermiego. W latach 2013–2016, wspólnie z doktorantem Martinem Steinem, prof. Huangiem i prof. J. W. Clarkiem, przeprowadził kompleksową analizę diagramu fazowego rozcieńczonej, niesymetrycznej materii jądrowej, wykazując występowanie różnych faz nadciekłych (BCS, FFLO, rozdzielenia faz), punktów trójkrytycznych oraz przejścia do kondensatu BEC. Dodatkowo badał kondensację bozonową cząsteczek alfa w rozcieńczonej materii jądrowej, m.in. z zastosowaniem symulacji sieciowych i modeli równowagowych, przy współpracy z prof. Röpke, Mütherem i Schuckiem. Pokazał, że kondensacja ta zachodzi dla T ≤ 2 MeV i ulega silnemu tłumieniu przy obecności ciężkich jąder, takich jak żelazo.
Po odkryciu pulsara o masie dwóch mas Słońca (2010) oraz detekcji sygnału grawitacyjnego GW170817 (2017), prof. Sedrakjan skoncentrował się na mikrofizyce gwiazd zwartych, w szczególności na równaniach stanu i własnościach transportowych. Wspólnie z dr L. Bonanno, prof. M. Alfordem i dr J.-J. Li badał dwa główne zagadnienia: przejścia fazowe QCD w materii gęstej oraz wpływ hiperonów i rezonansów Δ. W zakresie pierwszego zagadnienia rozwijał modele gwiazd hybrydowych z nadprzewodnictwem kolorowym w ramach teorii Nambu–Jona-Lasinio i funkcjonałów RMF, wykazując możliwość istnienia konfiguracji „bliźniaczych” i „trojaczych” w wyniku kolejnych przejść fazowych pierwszego rzędu. Po GW170817 wykazał, że materia kwarkowa łagodzi równania stanu materii jądrowej, co pozwala uzgodnić modele z ograniczeniami fal grawitacyjnych. W zakresie drugiego zagadnienia opracował funkcjonały gęstości dla materii z hiperonami, rezonansami Δ i kondensacją kaonową, badając ich wpływ na promień, deformowalność pływową oraz obrót gwiazd. Uwzględnił też efekty silnych pól magnetycznych i wysokich temperatur, istotnych dla zderzeń i ewolucji termicznej.
Prof. Sedrakjan wniósł również wkład w symulacje chłodzenia gwiazd neutronowych, które są narzędziem diagnostycznym do badania ich składu wewnętrznego. Opracował model szybkiego chłodzenia gwiazdy w Cassiopei A z udziałem fazy kwarkowej oraz przeprowadził najdokładniejsze do tej pory symulacje chłodzenia gwiazd z hiperonami. Co istotne, jako pierwszy przeprowadził pełne symulacje chłodzenia uwzględniające emisję aksjonów, pokazując, że gwiazdy neutronowe mogą stanowić konkurencyjne źródło ograniczeń właściwości aksjonów wobec tradycyjnych analiz białych karłów czy olbrzymów.
W ostatnich latach badał mikrofizykę zderzeń podwójnych gwiazd neutronowych (BNSM) i związaną z nimi emisję fal grawitacyjnych. Po GW170817 analizował przewodnictwo elektryczne materii zderzeniowej, wykazując, że idealna (niedyssypacyjna) MHD jest uzasadniona w odpowiednich skalach czasowych. Jako pierwszy obliczył również lepkość objętościową materii BNSM wynikającą z procesów Urca, istotną dla tłumienia oscylacji i modelowania sygnału fal grawitacyjnych po zderzeniu.
We wszystkich wymienionych obszarach badawczych prof. Sedrakjan odegrał wiodącą lub równorzędną rolę, często inicjując nowe kierunki i utrzymując aktywną współpracę z czołowymi badaczami na całym świecie. Jego prace pogłębiły teoretyczne rozumienie materii gęstej w ekstremalnych warunkach oraz zbudowały mosty między mikroświatem a obserwacjami astrofizycznymi – od rotacji pulsarów i emisji rentgenowskiej po fale grawitacyjne i analogie laboratoryjne w gazach ultrazimnych.
