O Lesie Prackim okiem biologa
Wrocławscy radni 19 października 2023 r. ustanowili jednogłośnie Las Pracki czwartym i jednocześnie największym użytkiem ekologicznym na terenie Wrocławia. Uchwała została poparta roczną inwentaryzacją przyrodniczą zrealizowaną przez zespół naukowców z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego.
Na wrocławskich Maślicach, przy granicy z Praczami Odrzańskimi, rozciąga się Las Pracki. Biegną przez niego ścieżki, którymi dojdziemy na nadodrzańskie wały. A co możemy spotkać chodząc tymi ścieżkami? Jednym słowem, co w tym Lesie żyje?
Dr Krzysztof Kolenda z Uniwersytetu Wrocławskiego: – Las Pracki mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni – zajmuje ok. 18 hektarów, stanowi ostoję wielu gatunków fauny i flory. Nasze badania wykazały, że występują tu między innymi 174 gatunki roślin naczyniowych, 42 gatunki mszaków, 22 gatunki porostów, a także ponad 70 rzadkich i chronionych gatunków zwierząt.
Wrocławscy radni podjęli uchwałę w sprawie powołania na terenie Lasu „użytku ekologicznego”, została ona poparta roczną inwentaryzacją przyrodniczą. Zrealizował ją zespół naukowców z Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego.
– Tak, prace trwały niespełna rok. Badania terenowe rozpoczęliśmy wczesną wiosną 2022 roku i trwały do początku jesieni. Później przyszedł czas na opracowanie wyników, w tym zaproponowanie formy ochrony tego cennego miejsca oraz rekomendacji w zakresie ochrony czynnej i biernej. W realizację tego zadania zaangażowani byli pracownicy Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego: dr Zygmunt Dajdok, dr hab. Konrad Hałupka, dr Iwona Gottfried, dr hab. Marcin Kadej, prof. UWr, dr Krzysztof Kolenda, dr Maria Kossowska, dr hab. Adrian Smolis, prof. UWr, mgr Jacek Stefaniak i dr Kamila Reczyńska. Swoją wiedzą i danymi przyrodniczymi wsparli nas również m.in. dr Marek Halama z Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego i dr Sylwia Wierzcholska z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Wyniki naszych badań wykazały, że Las Pracki to teren cenny przyrodniczo w skali miasta. Zaproponowaliśmy by objąć go ochroną w formie użytku ekologicznego, ponieważ idealnie wpasowuje się on w ustawową definicję tej formy ochrony przyrody: „Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne (…) oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania”.
Na terenie Lasu Prackiego spotkamy liczne gatunki podlegające ochronie.
– Tak, gatunków chronionych i zagrożonych wyginięciem jest tutaj przynajmniej kilkadziesiąt, a wśród nich 8 gatunków mszaków, 1 gatunek porostów, 1 gatunek grzybów, 8 gatunków owadów, 3 gatunki płazów, 4 gatunki gadów, 49 gatunków ptaków i przynajmniej 5 gatunków ssaków. Na szczególną uwagę zasługują gatunki cenne w skali europejskiej. I tak, wśród ptaków umieszczonych w I załączniku tzw. Dyrektywy Ptasiej odnotowaliśmy 5 gatunków: dzięcioła czarnego i średniego oraz muchołówkę białoszyją, a na skraju lasu także gąsiorka i jarzębatkę. Ponadto stwierdziliśmy tu 2 gatunki z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej: kozioroga dębosza i traszkę grzebieniastą.
Co warte podkreślenia, większość powierzchni inwentaryzowanego obszaru zajmują siedliska przyrodnicze chronione na podstawie I załącznika Dyrektywy Siedliskowej: grąd środkowoeuropejski oraz starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne.
Nowy użytek ekologiczny to nie tylko las…
– Dokładnie tak. Pierwotnie nasza inwentaryzacja miała objąć tylko teren leśny, jednakże szybko zdaliśmy sobie sprawę, że na granicy obszaru naszych badań znajduje się bardzo cenna łąka. Dalsze obserwacje terenowe wykazały, że to łąka świeża, czyli siedlisko przyrodnicze chronione na podstawie I załącznika Dyrektywy Siedliskowej. Występuje tu wiele gatunków owadów zapylających oraz bardzo liczna populacja jaszczurki zwinki. Zaproponowaliśmy by włączyć tę łąkę do planowanego użytku ekologicznego i na szczęście się to udało.
Użytek zostanie poddany ochronie czynnej. Co to znaczy?
– Tam, gdzie tylko to możliwe, rekomendowaliśmy, by pozostawić las bez ingerencji człowieka. Na terenie użytku są jednak miejsca wymagające ochrony czynnej. Dotyczy to przede wszystkim uprzątnięcia śmieci, w tym płyt azbestowych i odpadów budowlanych, które zalegają w pobliżu niewielkiego oczka wodnego w lesie. Sam zbiornik wymaga też częściowego pogłębienia, gdyż obecnie przez większość roku jest wyschnięty i płazy nie mają szans na ukończenie w nim cyklu życiowego. Podobnie sprawa ma się ze starorzeczem, w którym bardzo szybko ubywa wody. Tu przede wszystkim potrzeba działań, dzięki którym będzie można regulować poziom wody, np. wybudowanie zastawek. Najwięcej działań dotyczy jednak wspomnianej wcześniej łąki. W tej chwili konieczne jest zatrzymanie rozprzestrzeniania się gatunku inwazyjnego – nawłoci późnej oraz wykarczowanie podrostu drzew i krzewów.
Na skraju Lasu Prackiego znajduje się pomnik przyrody.
– Tak, to okazały 28-metrowy dąb szypułkowy z czterometrowym obwodem pnia. Tu przy okazji warto zwrócić uwagę, że dorodnych, choć nieco młodszych drzew, w Lesie Prackim jest więcej. Przeprowadzona przez nas analiza starych map wykazała ciągłość lasu grądowego na terenie użytku od co najmniej 130-140 lat.
Obok lasu jest rzeka.…
– Tak, użytek graniczy z Odrą. Z punktu widzenia przyrodniczego położenie Lasu Prackiego jest bardzo atrakcyjne. Niespełna 200 metrów na północ znajduje się kolejny cenny teren – Las w Nowej Karczmie, a zanim jeszcze kolejny tzn. ujście Bystrzycy do Odry. Na południu zaś Las Pracki graniczy z użytkami zielonymi, które ciągną się wzdłuż Odry aż do lasu Pilczyckiego. Po drugiej stronie Odry mamy za to las Rędziński. Całość stanowi niezwykle ważny przyrodniczo korytarz ekologiczny, zapewniający możliwość migracji wielu gatunkom fauny i flory.
Las Pracki jest drugim wrocławskim użytkiem ekologicznym, który zostanie ustanowiony w tym roku. W lipcu ochroną został objęty Lasek Oporowski. Łącznie we Wrocławiu jest już 10 terenów objętych formami ochrony przyrody. Oprócz 3 użytków ekologicznych to także Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy oraz 6 obszarów „Natura 2000” – m.in. Dolina Widawy, Las Pilczycki czy Łęgi nad Bystrzycą. Formy ochrony przyrody to już 8,5% terenu całego Wrocławia. To nie koniec. Trwają rozmowy z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w sprawie ustanowienia na terenie Pól Irygacyjnych rezerwatu przyrody. To obszar o powierzchni 751 hektarów. Badacze z Uniwersytetu Wrocławskiego zinwentaryzowali na tym terenie 206 cennych gatunków roślin, grzybów, porostów oraz zwierząt.
Rozmawiała Katarzyna Górowicz-Maćkiewicz
Autorem zdjęć jest dr Krzysztof Kolenda
