O literaturze czeskiej słów kilka… spotkanie z prof. Wojciechem Solińskim
O literaturze czeskiej słów kilka…
9 maja 2024 – wykład Pana prof. Wojciecha Solińskiego w ramach cyklu BEYOND LANGUAGE.
Kurs prowadzony jest we współpracy z IFA UWr, Kolegium MSI UWr oraz Komisją Nauk Filologicznych Oddziału PAN we Wrocławiu. Kurs kończy się możliwością przedstawienia przez słuchaczy swoich pomysłów na badanie naukowe na szerszym forum podczas organizowanej cyklicznie międzynarodowej konferencji naukowej organizowanej przez Kolegium MSI pod nazwą „BEYOND LANGUAGE”
Podczas czwartkowego wykładu przeprowadzonego 9 maja 2024 r. w ramach cyklicznych wędrówek BEYOND LANGUAGE, studenci Kolegium Międzydziedzinowych Studiów Indywidualnych UWr wybrali się w podróż literacką do krainy czeskiej. Przewodnikiem wycieczki był filolog polski, profesor Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego – Wojciech Soliński.
Krótki przegląd współczesnego dorobku literatury czeskiej, Pan Profesor Soliński rozpoczął od książki Jaroslava Haška (1921–1923) Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války [pol. Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej], której bohaterem jest Józef Szwejk z praskiej dzielnicy Królewskich Vinohradów, sprzedawca psów i pucybut porucznika Lukasza. Wymowa tej powieści, wydanej po I Wojnie Światowej, ma charakter antywojenny; drwi z wojennej chwały i bohaterskich wzorców, ukazując absurd wojny, której ofiarą padają zwyczajni ludzie. Publikacja powieści stała się początkiem postrzegania Czechów jako narodu niewalczącego, do czego nawiązał również Josef Škvorecky ([1948–1949] 1958) w swojej powieści Tchórze [(czes. Zbabělci]. Josef Škvorecky (1924–2012) był czeskim pisarzem, cenionym tłumaczem literatury amerykańskiej, laureatem wrocławskiej Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus” (2009) za powieść Przypadki inżyniera ludzkich dusz ([1977] 2007) [czes. Příběh inženýra lidských duší]. Prześladowany w ojczyźnie przez agentów bezpieki, pod koniec życia zamieszkał na stałe w Kanadzie.
Podróżując dalej meandrami literatury czeskiej, Pan Profesor Soliński przybliżył postać urodzonego w Malych Svatoňovicach Karela Čapka (1890–1938) – czeskiego pisarza, prozaika, pioniera fantastyki naukowej, „profetę wyprzedzającego swoją epokę”, autora książki Fabryka absolutu ([1922] 1947)[czes. Továrna na absolutno]. Fabryka absolutu to opowieść o niebezpieczeństwach cywilizacji wynalazków i bezustannego postępu. Temat ten podjął także w dramacie fantastycznym R.U.R., którego tytuł to skrótowiec od słów „Rossumovi Univerzální Roboti” (tłum. „Roboty Uniwersalne Rossuma”). To właśnie w tej sztuce po raz pierwszy pojawia się słowo „ROBOT”, którego twórcą był właśnie Čapek, a wspomniany dramat przyczynił się do jego popularyzacji.
Kultura i język czeski są źródłem licznych ciekawych i nieoczywistych proweniencji. Na przykład, tytuł poematu Máj (1836), autorstwa Karela Hynka Máchy,to pozostałość po niemieckich nazwach miesięcy. Karel Hynek Mácha (1810–1836), XIX-wieczny czeski pisarz i poeta, pierwsze wiersze tworzył w języku niemieckim. W jego rodzinnym domu posługiwano się językiem czeskim. Mácha był pisarzem dwujęzycznym. Dziś, piąty miesiąc roku nazywa się po czesku „květen”, co może wprowadzać czytelników tego romantycznego poematu w lingwistyczną konsternację. W historii językowych zapożyczeń odbija się historia całego kraju, a różnorodność językowa jest dobrem wspólnym.
Milan Kundera (1929–2023), początkowo pisarz czeskojęzyczny, po emigracji do Francji w 1975 roku zaczął pisać po francusku, nie wydając zgody na przekłady swoich dzieł na język czeski. Decyzję tłumaczy w Zdradzonych testamentach ([1993] 1996) (fr. Les testaments trahis].
„Czarnym koniem” wykładu okazał się Bohumil Hrabal (1914–1997). Wedle mitologii, którą na swój temat stworzył, został pisarzem dokładnie wtedy, kiedy uderzył się w głowę podczas pracy przy kładzeniu torów. Autor najbardziej chyba znanego opowiadania zatytułowanego Pociągi pod specjalnym nadzorem [czes. Ostře Sledované Vlaky], wydanego w 1965 roku. Na jego podstawie, w 1966 roku nakręcono czechosłowacki film czarno-biały o tym samym tytule, w reżyserii Jirzego Menzla. W 1968 roku film zdobył Oskara w kategorii najlepszego filmu nieanglojęzycznego. Kolejną powieścią Bohumila Hrabala, wartą polecenia jest realistyczna powieść z 1977 roku zatytułowana Zbyt głośna samotność [Příliš hlučná samota], której bohater pracuje przy niszczeniu makulatury. Dla kogoś, kto kocha książki, niszczenie ich musi być przytłaczające. Jak sobie z tym radzi hrabalowski bohater? Czyta. Książki, które stają mu się szczególnie bliskie ratuje przed zniszczeniem i przenosi do swojego małego mieszkania.
W 2014 roku w Mińsku Mazowieckim postawiono pamiątkowy głaz poświęcony Bohumilowi Hrabalowi. Wskazuje on miejsce, w którym wybitny czeski pisarz prawdopodobnie nigdy fizycznie nie był. W niczym nie przeszkodziło to czytelnikom Hrabala, aby upamiętnić dorobek pisarski pisarza. Być może, „słowa z jego książek pulsują już w żyłach aż po krańce naczyniek włoskowatych”, a kamień jest tego twardym dowodem 🙂
Autorka tekstu: Marta Sicińska z Kolegium MSI UWr
Autor zdjęć: Piotr P. Chruszczewski
Redakcja tekstu: Monika Piechota
Więcej informacji, ciekawych tekstów i świetnych zdjęć, można znaleźć na stronie Kolegium MSI UWr.
