Obszary badawcze Instytutu Filozofii
Instytut Filozofii prowadzi kierunki badań obejmujące wszystkie zasadnicze obszary refleksji filozoficznej, zarówno w ujęciu historycznym, jak i współczesnym. Zakres badań jest niezwykle szeroki i obejmuje: logikę, ontologię, epistemologię, antropologię, estetykę, etykę, filozofię społeczną i polityczną, filozofię analityczną, filozofię umysłu, filozofię kultury oraz filozofię religii. Pracownicy Instytutu wydają ceniony periodyk „Studia Philosophica Wratislaviensia”, notowany w prestiżowym indeksie ERIH+.
Wsparciem dla badaczy jest bogaty księgozbiór filozoficzny Wydziałowej Biblioteki, zapewniający dostęp do szerokiej gamy źródeł i publikacji.
Obszary badawcze realizowane w zakładach i ośrodkach Instytutu Filozofii UWr
Zakład Ontologii i Filozofii Przyrody
W Zakładzie Ontologii i Filozofii Przyrody prowadzone są dogłębne i systematyczne badania, które stanowią pomost między tradycyjną metafizyką a najnowszymi osiągnięciami naukowymi. Działalność Zakładu koncentruje się na dwóch kluczowych obszarach, które wzajemnie się przenikają: ontologii i filozofii przyrody.
Głównym celem badań ontologicznych jest zgłębianie fundamentalnych pytań o byt. Analizy obejmują zarówno jego zasady i podstawowe kategorie, jak i różnorodne aspekty istnienia przedmiotów realnych. Badacze z Zakładu nie tylko kontynuują tradycyjną problematykę metafizyczną, zajmując się takimi pojęciami jak czas czy Bóg, ale także aktywnie uczestniczą we współczesnych sporach ontologicznych. Te spory, często mające charakter interdyscyplinarny, dotyczą na przykład natury rzeczywistości społecznej, bytu cyfrowego czy relacji między umysłem a materią.
Drugi filar działalności Zakładu to filozoficzne interpretacje aktualnej wiedzy przyrodniczej. W dobie dynamicznego rozwoju nauki, zwłaszcza fizyki, biologii i kognitywistyki, pojawia się potrzeba refleksji nad ontologicznymi i metodologicznymi implikacjami odkryć naukowych. Badacze analizują takie koncepcje jak procesualizm czy emergentyzm. Praca w tym obszarze często ma charakter interdyscyplinarny, łącząc filozofię z naukami ścisłymi, co pozwala na tworzenie spójnych i kompleksowych interpretacji świata.
Zakład Filozofii Człowieka i Kultury
Badania naukowe prowadzone w Zakładzie skupiają się na kilku zagadnieniach. Pierwsze dotyczy roli człowieka w kulturze i społeczeństwie, gdzie podejmowane są zagadnienia z pogranicza filozofii człowieka i etyki: użycie narzędzi śmiercionośnych przez państwo, działania prozdrowotne i ich wpływ na człowieka oraz wpływ izolacji, zwłaszcza w zakładach karnych na przywracanie jednostek do społeczeństwa. Kolejnym zagadnieniem jest pogranicze filozofii i psychologii, gdzie na bazie koncepcji psychoanalizy rozpatrywane są elementy natury człowieka i jego funkcjonowanie. Innym zagadnieniem jest badanie filozoficznych korzeni cywilizacji europejskiej z analizą elementów, które wpływają na jej ewolucję i dewolucję, jak i powstające kryzysy (analiza dzieł filozoficznych, teologicznych, jak i literackich). Ważnym zadaniem badawczym jest również zagadnienie istoty religii, zmian sekularyzacyjnych, jak i wpływu religii na powstawanie i rozwój konfliktów. Z innej perspektywy, zagadnienie to podejmowane jest w kontekście wpływu religii i religijnych obrazów na postrzeganie przez człowieka otaczającego go świata (hermeneutyka i filozofia rozumienia), jak również w kontekście samej rzeczywistości, wobec której zadawane jest pytanie, czy jest alternatywną rzeczywistością wobec naszej, czy jedynie alternatywną opowieścią o naszej rzeczywistości (światy wtórne i fikcje literackie).
Zakład Estetyki
Zakład Estetyki w Instytucie Filozofii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego jest wiodącym ośrodkiem badawczym, który koncentruje się na pogłębionej refleksji nad pięknem, percepcją sztuki oraz wartościami estetycznymi. Główne nurty badawcze Zakładu oscylują wokół fundamentalnych pytań, które od wieków nurtują filozofów i teoretyków sztuki:
- Czym jest dzieło sztuki? Badacze analizują jego ontologię, formę i treść, a także zmieniające się definicje w kontekście różnych epok i prądów artystycznych.
- Jakie są kryteria wartości artystycznej i estetycznej? Zespół eksploruje kwestię obiektywnych i subiektywnych kryteriów oceny dzieł sztuki, badając zarówno ich estetyczny, jak i etyczny wymiar.
- Jak interpretować dzieła sztuki? Prowadzone są badania nad różnymi metodami interpretacji, od formalistycznych po kontekstualne, z uwzględnieniem perspektywy odbiorcy.
- Jakie są funkcje i cele sztuki? Analizowane są społeczne, kulturowe i terapeutyczne funkcje sztuki w życiu jednostki i społeczeństwa.
Zespół Zakładu Estetyki aktywnie bada wybrane, kluczowe koncepcje filozoficzne, które wywarły ogromny wpływ na współczesną estetykę, a są nimi:
- Estetyka dialektyczna Theodora W. Adorna: Badania koncentrują się na analizie krytycznej teorii sztuki Adorna, zwłaszcza jego pojęcia i jego roli w krytyce społeczeństwa kapitalistycznego.
- Hermeneutyka sztuki: Badacze analizują teorie Paula Ricouera i Hansa-Georga Gadamera, koncentrując się na procesie rozumienia i interpretacji dzieła sztuki jako dialogu między dziełem a odbiorcą.
- Filozofia teatru: Szczególna uwaga poświęcona jest filozoficzności teatru Eugène’a Ionesco oraz antropologii teatralnej Jerzego Grotowskiego i Eugenio Barby. W tym kontekście analizowane są pojęcia takie jak preekspresywność, bios aktora, działanie i myślenie w praktyce teatralnej.
Szczególnie intensywna współpraca łączy Zakład Estetyki z Akademią Sztuk Pięknych we Wrocławiu, zwłaszcza z Katedrą Rzeźby. Członkowie Zakładu aktywnie uczestniczą w organizowanych przez ASP konferencjach, przeglądach dyplomowych oraz pełnią rolę recenzentów prac artystycznych, co stanowi unikalne połączenie perspektywy teoretycznej z praktyką artystyczną. Taka współpraca sprzyja wzajemnemu wzbogacaniu się wiedzy i doświadczeń, tworząc dynamiczne środowisko dla badań i edukacji w dziedzinie sztuki i estetyki.
The Cassirer Center
Prowadzone w centrum badania koncentrują się na pogłębionej, interdyscyplinarnej analizie obrazu, mitu oraz ich wzajemnych relacji z ludzkim umysłem i społeczeństwem. Przyjmujemy perspektywę, która łączy filozofię, psychologię, socjologię, antropologię, religioznawstwo, a także najnowsze wyzwania związane ze sztuczną inteligencją.
Jednym z kluczowych obszarów badawczych jest filozofia obrazu, rozumiana jako refleksja nad naturą, funkcją i oddziaływaniem wizualności. Badamy interdyscyplinarne podejścia do obrazu, czerpiąc z psychologii obrazu (jak obrazy są postrzegane i interpretowane), komunikacji wizualnej (jak obrazy przekazują znaczenia) oraz socjologii wizualnej (jak obrazy kształtują i odzwierciedlają struktury społeczne). Szczególny nacisk kładziemy na fenomen zwrotu ikonicznego, czyli współczesnego wzrostu znaczenia obrazów w kulturze i ich dominującej roli w kształtowaniu rzeczywistości.
Przyglądamy się również historii pojęcia obrazu, analizując jego ewolucję w różnych tradycjach intelektualnych, co obejmuje między innymi tradycje niemieckiego romantyzmu, gdzie obraz często był pojmowany jako nośnik głębszych, ukrytych prawd; koncepcje psychoanalityczne obrazu, symbolu i pojęcia archetypu, biorąc pod uwagę to, jak obrazy i symbole funkcjonują w nieświadomości indywidualnej i zbiorowej; koncepcje obrazu w tradycjach myśli francuskiej – od dynamicznego obrazu u Henriego Bergsona, przez poetycką wyobraźnię Gastona Bachelarda, po analizy imaginarium u Gilberta Duranda i Jeana-Jacques’a Wunenburgera.
Ważnym punktem odniesienia jest filozofia form symbolicznych Ernsta Cassirera, która traktuje mit, język i naukę jako podstawowe sposoby, w jakie człowiek konstruuje swoje rozumienie świata. Badamy relacje między obrazem a mitem w filozofii form symbolicznych, analizując ich rolę w tworzeniu spójnego i znaczącego świata ludzkiego.
Ponadto, nasze badania obejmują imaginarium polityczne, czyli zbiór obrazów, symboli i narracji, które kształtują rozumienie polityki i władzy. Analizujemy społeczno-polityczne funkcjonowanie mitu, w tym sposób, w jaki mity (np. mity amerykańskiego umysłu) są wykorzystywane do legitymizacji systemów politycznych i budowania tożsamości narodowej. Przyglądamy się również, jak konstruowane są obrazy demokracji i jakie mity są z nimi związane.
Znacząca część badań poświęcona jest historii badań nad mitem, eksplorując tradycje filozoficzne, antropologiczne, psychologiczne, religioznawcze i socjologiczne, które przyczyniły się do zrozumienia fenomenu mitu. Równolegle analizujemy współczesne funkcjonowanie mitu, zastanawiając się, jak dawne i nowe mity wpływają na nasze życie codzienne, politykę i kulturę popularną w XXI wieku.
W kontekście dynamicznego rozwoju technologii, badamy również filozofię edukacji i problem sztucznej inteligencji. Analizujemy etyczne, epistemologiczne i ontologiczne implikacje rozwoju AI dla ludzkiego poznania, kreatywności i sposobu, w jaki rozumiemy samych siebie. Badania obejmują także refleksję nad filozofią jako drogą życia, co oznacza analizę, jak myślenie filozoficzne może wpływać na indywidualne postawy, wybory i sens istnienia w obliczu złożoności współczesnego świata.
Zakład Filozofii Nowożytnej
W zakładzie intensywne prace badawcze koncentrują się na kilku kluczowych obszarach filozofii nowożytnej oraz jej recepcji w różnych kontekstach. Badania charakteryzują się interdyscyplinarnością i międzynarodową współpracą. Pierwszy obszar obejmuje badania poświęcone filozofii G. W. Leibniza – wybitnego filozofa, matematyka i logika. Badania obejmują analizy jego metafizyki, epistemologii oraz koncepcji monad oraz przyczyniają się do pogłębienia zrozumienia wpływu Leibniza na rozwój filozofii nowożytnej i współczesnej.
Drugi obszar skupia się na polskiej recepcji filozofii nowożytnej. Jest to fascynujące pole badawcze, ukazujące, w jaki sposób idee nowożytnych myślicieli były przyswajane i interpretowane na gruncie polskim. Prowadzone badania obejmują analizę wykładów akademickich Kazimierza Twardowskiego (jednego z najwybitniejszych polskich filozofów i twórcy lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej), wykładów z filozofii Kanta i Husserla prowadzonych przez Romana Ingardena (ukazując jego unikalne podejście do fenomenologii i estetyki), a także dociekania filozoficzne Izydory Dąmbskiej nad filozofią nowożytną, które rzucają światło na kobiecy wkład w rozwój polskiej myśli filozoficznej. Dodatkowo, w ramach tych badań przygotowywany jest kolejny tom pism Mosesa Mendelssohna, co stanowi istotny wkład w edycję źródeł filozoficznych i pozwala na głębsze zrozumienie wpływu Oświecenia na myśl europejską.
Trzeci, dynamicznie rozwijający się obszar badań, obejmuje recepcję filozofii Leibniza i Kartezjusza w Myśli J. Ortegi y Gasseta. Badania te koncentrują się na tym, jak hiszpański filozof adaptował i reinterpretował idee tych dwóch kluczowych myślicieli nowożytności w kontekście swojej własnej filozofii życia i racjonalizmu. W ramach tych prac utrzymywane są stałe kontakty z badaczami hiszpańskimi z ośrodków naukowych w Madrycie, Salamance i Alicante. Ta międzynarodowa współpraca umożliwia wymianę doświadczeń, wspólne projekty badawcze oraz dostęp do unikalnych źródeł, co znacząco wzbogaca perspektywę i pogłębia analizę tej złożonej problematyki.
Zakład Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej
Działalność naukowa Zakładu Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej koncentruje się na analitycznych i historyczno-systematycznych badaniach nad bogatym dziedzictwem filozoficznym antyku i średniowiecza. Głównym celem jest precyzyjna rekonstrukcja kluczowych koncepcji z fundamentalnych dziedzin filozofii, takich jak metafizyka, ontologia, etyka i kosmologia. Poza samą rekonstrukcją, szczególną uwagę poświęca się analizie ich historycznej recepcji oraz wszechstronnemu zrozumieniu ich znaczenia dla współczesnej myśli filozoficznej. Wszystkie prace prowadzone są z uwzględnieniem rygorystycznej metodologii interpretacyjnej właściwej dla badanych okresów, co gwarantuje głębokie i trafne odczytanie źródeł. Do głównych obszarów badawczych należą:
- Filozofia grecka okresu klasycznego i hellenistycznego. Ten obszar badawczy koncentruje się na fundamentalnych nurtach i myślicielach, które ukształtowały filozofię grecką od jej klasycznego szczytu po epokę hellenistyczną. Analizujemy metafizykę, epistemologię i etykę Platona i Arystotelesa, zagłębiając się w ich koncepcje rzeczywistości, poznania i moralności, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia hedonizmu. Zajmujemy się również historią i doktrynami kluczowych szkół filozoficznych, takich jak Akademia, Perypat oraz cynizm, badając ich rozwój, wzajemne wpływy i wkład w myśl antyczną. Istotnym elementem naszych badań jest myśl medioplatońska, reprezentowana przez takich filozofów jak Alkinous, Apulejusz czy Plutarch, oraz rola alegorezy jako metody interpretacji tekstów w filozofii hellenistycznej. Ponadto, badamy greckie i żydowskie źródła wczesnej myśli chrześcijańskiej, analizując, jak antyczne koncepcje, takie jak Bóg, Logos czy creatio ex nihilo, wpłynęły na kształtowanie się teologii i filozofii chrześcijańskiej.
- Filozofia średniowieczna i scholastycyzm. Ten obszar badawczy obejmuje bogate dziedzictwo filozofii średniowiecznej, ze szczególnym uwzględnieniem scholastyki. Analizy pracowników zakładu obejmują hermeneutykę tekstów filozoficznych w średniowieczu, czyli metody interpretacji i rozumienia źródeł z tego okresu. Przyglądamy się kluczowym zagadnieniom takim jak problem indywiduacji, filozofia umysłu i teoria działania w myśli scholastycznej od XIII do XVI wieku. Badamy, jak średniowieczni myśliciele pojmowali jednostkowość, naturę świadomości i wolną wolę. Istotnym nurtem badań jest również metafizyka cnót i wad oraz teoria skłonności (dispositional properties), analizowana zarówno w kontekście Arystotelesa, jak i jego recepcji w tradycji scholastycznej, ukazując ich znaczenie dla etyki i ontologii. Badacze prowadzą także dialog między teorią aktu i możności w scholastyce a współczesną metafizyką analityczną, na przykład w kontekście metaphysics of powers, szukając punktów zbieżnych, różnic i zadając pytanie o aktualność średniowiecznych koncepcji. Uzupełnieniem tych badań jest analiza recepcji arystotelizmu w Bizancjum i wczesnym renesansie, śledząca, jak myśl Arystotelesa wpływała na rozwój filozofii poza zachodnią Europą.
- Recepcja i dialog ze współczesnością. Ten obszar badawczy koncentruje się na trwałym wpływie myśli starożytnej i średniowiecznej na współczesność oraz na jej aktualnej recepcji. Prowadzona jest szczegółowa analiza adaptacji pojęć hylemorfizmu (forma i materia) w chrześcijańskiej sakramentologii, śledząc ich ewolucję od okresu patrystyki aż po współczesne debaty ekumeniczne. Ukazujemy, jak te fundamentalne kategorie filozoficzne zostały zintegrowane i przekształcone w teologicznej refleksji nad sakramentami. Badamy również wpływ myśli starożytnej i scholastycznej na filozofię nowożytną, ze szczególnym uwzględnieniem myślicieli takich jak Jonathan Edwards, demonstrując ciągłość idei i transformację koncepcji na przestrzeni wieków. Analizujemy antyczne źródła racjonalizmu i ich obecność we współczesnych teoriach dyskursu, pokazując, jak dawne ujęcia rozumu i argumentacji znajdują odzwierciedlenie w dzisiejszych dyskusjach. Ważnym aspektem naszych badań jest także współczesna recepcja myśli platońskiej i analiza tego, w jaki sposób idee Platona są reinterpretowane, krytykowane i wykorzystywane w XXI wieku.
Zakład Filozofii Społecznej i Politycznej
Zakład Filozofii Społecznej i Politycznej prowadzi interdyscyplinarne badania, które zgłębiają najbardziej palące wyzwania współczesnego świata.
W dobie antropocenu, czyli epoki, w której działalność człowieka znacząco wpływa na planetę, pracownicy zakładu analizują redefinicję polityki. Badają status kategorii natury, ekologiczne znaczenie pojęć świata i zadziwienia (wonder), a także sąd refleksyjny jako formę relacyjności. Zajmują się również ekologią dekolonialną oraz badają bogactwo rdzennych filozofii, poszukując nowych perspektyw na nasze relacje ze środowiskiem.
W erze cyfrowej filozofowie z Zakładu analizują wpływ technologii informacyjno-komunikacyjnych na rozumienie rzeczywistości, tożsamości, moralności i sprawowania władzy. Ich badania obejmują etykę informacyjną jako „makroetykę”, która rozszerza zakres podmiotów moralnych. Skupiają się na roli informacji jako zasobu, produktu i celu działań etycznych, a także na nowych problemach moralnych, takich jak „tragedia Dobrej Woli” (przeciążenie informacjami o złu przy braku zasobów do działania) oraz kwestia „sztucznego zła” wynikającego z autonomicznych działań algorytmów i systemów.
Inspirowani pracą Axela Honnetha, badają teorię uznania jako siłę napędową formowania grup i kluczowy warunek rozwoju relacji społecznych. Analizują paradoksy modernizacji kapitalistycznej, które osłabiają solidarność społeczną i autonomię jednostki. Czerpiąc z myśli Nancy Fraser, pytają, czy transnarodowa opinia publiczna może zachować legitymację i skuteczność w kontrolowaniu władzy w obliczu „kanibalistycznego kapitalizmu”, który zagraża demokracji, opiece społecznej i planecie.
Ich zainteresowania rozciągają się również na historiografię i współczesną myśl polityczno-społeczną, ze szczególnym uwzględnieniem liberalizmu centrystycznego jako „geokultury nowoczesności”. Badają meta-teoretyczne i metodologiczne aspekty badań nad ontologią i epistemologią polityczno-społeczną. Analizują także relacje między filozofią polityczną a badaniami nad historią społeczną, polityczną i gospodarczą w ramach teorii systemów-światów, zwłaszcza w kontekście dekolonialnym, post/neo-imperialnym oraz kryzysu lewicowości.
Prowadzą również badania w obszarze estetyki politycznej, analizując prace Ludwiga Wittgensteina, Axela Honnetha i Jacquesa Rancière’a. W ramach filozofii nauki krytycznego racjonalizmu dążą do wypracowania spójnej odpowiedzi na deficyty teoretyczne tej koncepcji w konfrontacji ze społecznym wymiarem funkcjonowania nauki, w tym zagadnienia rozumienia i narracyjności jako narzędzi naukowego wyjaśniania. W obszarze filozofii urbanizmu skupiają się na teoretycznych problemach definiowania miejskości i determinantach dynamiki skupisk miejskich. Problematykę postkolonializmu rozważają na płaszczyźnie epistemologicznej, filozoficzno-politycznej i urbanistycznej.
Zakład Etyki
Zakład Etyki od wielu lat aktywnie prowadzi szeroko zakrojone badania w zakresie historii myśli etycznej, analizując kluczowe postaci i nurty. Przedmiotem dociekań są m.in. etyka Arystotelesa oraz stoicyzm, wraz z dogłębną analizą jego recepcji w średniowieczu i czasach nowożytnych. Badacze z Zakładu Etyki eksplorują również związki etyki z retoryką i historiografią, a także analizują refleksję etyczną w hermeneutyce filozoficznej, koncentrując się na dziełach takich myślicieli jak Gadamer i Ricoeur. W obszarze zainteresowań Zakładu znajduje się również twórczość H. Elzenberga, czego dowodem jest przygotowanie edycji jego wykładów oraz dedykowana mu monografia. Istotnym nurtem badawczym jest myśl etyczna w tradycji fenomenologicznej, w tym przede wszystkim ta, którą reprezentują M. Scheler i R. Ingarden. Zakład aktywnie zajmuje się również dydaktyką etyki, poszukując skutecznych metod nauczania tej dyscypliny.
Szczególnym obszarem zainteresowań Zakładu Etyki pozostają badania nad dziejami polskiej refleksji etycznej, które analizowane są w kontekście rodzimej myśli społeczno-politycznej i religijnej. Badacze koncentrują się na dorobku takich postaci jak Wincenty Kadłubek, Stanisław ze Skarbimierza, Bracia Polscy, Sebastian Petrycy z Pilzna czy August Cieszkowski.
Ponadto, badania obejmują związki między etyką a ontologią, śledząc je w dziełach wpływowych filozofów, takich jak Nietzsche i Heidegger. Zakład odwołuje się również do tradycji fenomenologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia świata przeżywanego, analizując perspektywy M. Schelera, E. Husserla, E. Levinasa i J. Derridy.
W rozważaniach dotyczących etyki Zakład Etyki łączy perspektywę historyczno-filozoficzną z badaniami interdyscyplinarnymi. Tworzy to unikalne połączenie z dziedzinami takimi jak filozofia kultury, filozofia religii, filozofia polityki, metafilozofia, ekologia, pedagogika i estetyka. Inspiracja myślą P. Hadota i J. Domańskiego na temat rozumienia filozofii jako sposobu życia i ćwiczenia duchowego pozwala na konfrontowanie tradycyjnych koncepcji filozoficznych z wyzwaniami współczesności. Przykładem są takie zagadnienia jak: życie zgodne z naturą jako podstawa życia dobrego i mądrego; myślenie utopijne jako wytwór „geniusza etycznego” czy etyka przyjaźni i dialogu jako możliwy ideał dzisiejszych wspólnot akademickich. To interdyscyplinarne i holistyczne podejście pozwala Zakładowi Etyki na nieustanne poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące ludzkiego działania i sensu życia, zarówno w kontekście historycznym, jak i współczesnym.
Zakład Filozofii Społecznej i Politycznej
W Zakładzie Epistemologii i Filozofii Umysłu badacze z pasją zgłębiają złożone zagadnienia filozoficzne, rzucając nowe światło na fundamentalne kwestie dotyczące poznania i świadomości. Ich praca koncentruje się na wielu wzajemnie powiązanych obszarach, tworząc spójny i dynamiczny program badawczy. Jednym z filarów działalności Zakładu jest dogłębna analiza idealistycznych i spirytualistycznych koncepcji umysłu. Naukowcy nie tylko śledzą ich ewolucję na przestrzeni dziejów filozofii, od Platona po współczesne nurty, ale także systematycznie badają ich aktualne implikacje dla rozumienia natury rzeczywistości i miejsca człowieka w kosmosie. Celem jest zrozumienie, w jaki sposób różne tradycje filozoficzne postrzegają umysł jako byt niezależny od materii lub wręcz ją kształtujący. Równie istotne są badania nad intuicjonizmem i jego różnorodnymi wariantami. To nie tylko eksploracja roli intuicji jako bezpośredniego źródła wiedzy, lecz także próba identyfikacji nieepistemicznych podstaw wiedzy, czyli tych elementów, które wpływają na nasze przekonania poza stricte racjonalnym uzasadnieniem. W centrum tych dociekań znajdują się pytania o to, czy intuicja może być wiarygodnym fundamentem poznania, oraz o to, co kształtuje nasze przekonania poza argumentacją logiczną.
Kolejnym kluczowym nurtem jest szczegółowa analiza fenomenalizmu. Badacze skrupulatnie analizują jego podstawowe założenia, śledząc historię tej koncepcji od jej korzeni aż po współczesne reinterpretacje. Systematyzacja różnorodnych podejść fenomenalistycznych pozwala na pełniejsze zrozumienie, w jaki sposób rzeczywistość jest postrzegana jako zbiór zjawisk dostępnych naszej świadomości, a nie jako byt niezależny. Czynnikiem wyróżniającym sferę badawczą stanowią unikalne badania w dziedzinie epistemologii odkryć geograficznych. To nie tylko historyczna analiza faktów, lecz przede wszystkim studium tego, jak te przełomowe wydarzenia fundamentalnie zmieniły zachodni obraz świata. Badacze eksplorują ich wpływ na rozwój nauki, rewolucjonizując rozumienie geografii, astronomii i antropologii, a także na sferę religijną, weryfikując dotychczasowe dogmaty i wyobrażenia. Niezwykle fascynującym obszarem badań jest eschatologia odkryć geograficznych, która stanowi próbę odkrycia i zrozumienia głównych idei i przekonań – często o charakterze mesjanistycznym, apokaliptycznym czy utopijnym – które leżały u podstaw pierwszych wypraw odkrywczych. Analiza tych idei pozwala na głębsze zrozumienie motywacji odkrywców i nadaje ich przedsięwzięciom sens wykraczający poza czysto empiryczne poszukiwania nowych lądów. Program badawczy Zakładu Epistemologii i Filozofii Umysłu charakteryzuje się interdyscyplinarnością i dążeniem do poszerzania granic ludzkiego poznania, otwierając nowe perspektywy na rozumienie zarówno naszej wewnętrznej rzeczywistości, jak i otaczającego nas świata.
Zakład Filozofii Niemieckiej
Zakład Filozofii Niemieckiej zajmuje się szerokim polem badawczym, którego wyznacznikami są XVII wieczna myśl Boehmego, dojrzały idealizm niemiecki (Kant, Fichte, Schelling, Schopenhauer) oraz współczesna myśl niemiecka począwszy od Friessa i Dioltheya do Heideggera i Bonhoeffera. W tym zakresie szczególne znaczenie dla badań Zakładu mają następujące problemy: przesłanki metodologiczne filozofii niemieckiego oświecenia oraz idealizmu; filozofia polityczna w myśli niemieckiej przełomu XVIII i XIX wieku i jej rola w kształtowaniu się systemów Kanta, Fichtego, Schellinga i Hegla; myśl Kanta i jej recepcja (ze szczególnym uwzględnieniem neokantyzmu i niemieckiej antropologii filozoficznej); status metodologiczny metafizyki na tle różnych systemów idealizmu niemieckiego; filozofia romantyczna (Schopenhauer i Nietzsche jako antycypacja współczesnych problemów filozoficznych); recepcja filozofii niemieckiej w myśli polskiej; filozofia niemiecka na terenie Śląska (zwłaszcza tradycja mistyki) oraz krąg filozofii akademickiej uprawianej na Uniwersytecie Wrocławskim.
Pracownicy Zakładu Filozofii Niemieckiej stawiają sobie przy tym za zadanie szerszą i pogłębioną analizę fenomenu filozofii niemieckiej – zwłaszcza idealizmu niemieckiego i jego struktur pojęciowych – a mianowicie w perspektywie współczesnego, wielowymiarowego świata uwzględniając takie problemy jak ekofilozofia, etyka środowiskowa i filozofia techniki. Rozważa się to, w jakim stopniu i zakresie struktury myślowe tej formacji intelektualnej mogą jeszcze odgrywać rolę dla konceptualizacji współczesnej filozofii, oraz jaką perspektywę badawczą należy zastosować, aby idealizm niemiecki (formacja, która jest już zamkniętym rozdziałem dziejów myśli) mógł być nadal interesującym obszarem badawczym dla współczesnej nauki.
Zakład Filozofii Niemieckiej oraz integralnie z nim powiązana Pracownia Badań nad Dziejami Filozofii na Śląsku pełnią w Instytucie Filozofii rolę koordynatora szerszych badań nad różnymi aspektami myśli niemieckiej (historia filozofii, ontologia, estetyka, filozofia współczesna), którymi zajmują się pracownicy Instytutu Filozofii zatrudnieni w innych zakładach. Dzięki temu Zakład Filozofii Niemieckiej uzyskuje duże wsparcie przy organizowaniu konferencji naukowych, współpracy międzynarodowej i przygotowywaniu publikacji naukowych.
