Obserwatorium w Białkowie

Obserwatorium w Białkowie powstało w latach 80-tych XIX-go wieku jako prywatne obserwatorium astronomiczne wytrawnego astronoma-amatora Leo von Wutschichowsky’ego (1854-1927). W 1881 roku Wutschichowsky zakupił majątek Belkawe (obecnie Białków) i wzniósł tu dom rodzinny (zwany przez astronomów pałacem), którego sylwetka zwieńczona dwoma wieżami dominuje nad otaczająca go wioską. Tuż obok swego okazałego domu Wutschichowsky zbudował prywatne obserwatorium astronomiczne. Imponujący, wzniesiony z czerwonej cegły neogotycki budynek mieszkalny rodziny Wutschichowskych charakteryzują dwie ozdobne baszty z blankami oraz przestronna oranżeria. Dla wygody właściciela sypialnię połączono z obserwatorium zadaszoną estakadą o długości ponad 70 m. Budynek otacza zabytkowy park z cennymi okazami drzew. Obserwatorium często odwiedzali astronomowie z Königliche Universität zu Breslau, m. in. prof. Johann Gottfried Galle, odkrywca planety Neptun i dyrektor wrocławskiego Obserwatorium Astronomicznego w latach 1851-1897 oraz Julius Franz, twórca map powierzchni Księżyca, który w 1911 roku obserwował w Białkowie kometę Quenisseta. Po śmiercie Leo Wutschichowsky’ego w 1927 roku ówczesny Schlesische Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau odkupił teleskop oraz uzyskał prawo użytkowania budynku obserwatorium. Po II wojnie światowej do Wrocławia przeniósł się ze Lwowa prof. Eugeniusz Rybka wraz ze współpracownikami. Dzięki niemu Uniwersytet Wrocławski otrzymał dom Wutschichowskych i obserwatorium astronomiczne, gdzie natychmiast podjęto obserwacje astronomiczne.

Obserwatorium von Wutschichowsky’ego składało się z trzech pawilonów obserwacyjnych. W dwóch małych Wutschichowsky ustawił 2,5-calowy (6 cm) instrument przejściowy oraz tzw. szukacz komet. W trzecim pawilonie, nakrytym obrotową kopułą o średnicy 6 metrów, zainstalował kosztowny 9-calowy (24,5 cm) refraktor, wyprodukowany w 1883 roku przez firmę Repsold&Sohne w Hamburgu. Doskonały obiektyw teleskopu wykonał monachijski zakład Reinfelder&Hertel (zobacz opis podobnego refraktora Clarka-Repsolda zainstalowanego w Instytucie Astronomicznym we Wrocławiu).

Oryginalny teleskop Wutschichowsky’ego został zdemontowany dopiero w 1976 roku i przekazany do Muzeum Kopernika we Fromborku. Po wykonanej kilka lat temu w warsztatach Instytutu Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego konserwacji, jest znowu wykorzystywany do pokazów i obserwacji.

Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego wykorzystuje do teraz historyczny pawilon astrofizyczny Leo Wutschichowsky’ego, gdzie zainstalowano 60-cm teleskop Cassegraina firmy Carl Zeiss Jena.

Obserwatorzy pracujący w Obserwatorium w Białkowie mieszkają w zabytkowej willi, zbudowanej przed I-szą wojną światową jako dom dzierżawcy terenu.

W latach 60-tych i 70-tych XX wieku astronomowie wrocławscy starali się doprowadzić do budowy nowego obserwatorium uniwersyteckiego, które zamierzano ulokować na szczycie góry Wielka Sowa (1015 m n.p.m.) w paśmie Gór Sowich, około 70 km od Wrocławia. Wieloletnie, systematyczne badania wykazały, że miejsce owo charakteryzuje się niezłym astroklimatem. Niestety, ze względu na totalny krach PRL’u do budowy obserwatorium nie doszło, nadeszły jednak zamówione wcześniej instrumenty… Nowe instrumenty ustawiono „tymczasowo” w Stacji Obserwacyjnej w Białkowie, gdzie są wykorzystywane do chwili obecnej.

Dla koronografu z obiektywem o średnicy 53 cm, wyprodukowanego w zakładach LOMO w ówczesnym ZSRR, zbudowano nowy pawilon heliofizyczny, wyposażony także w unikatowy spektrograf obrazujący typu MSDP (wielokanałowy spektrograf podwójnego przejęcia) oraz 15-centymetrowy teleskop horyzontalny z 30-centymetrowym celostatem Jenscha.

Charakterystyczną cechą pawilonu koronografu jest duży, przesuwny dach o masie 17 ton i długości ok. 15 m, odsłaniający w ciągu 4 minut cały instrument, co minimalizuje wpływ „efektu pawilonowego” na jakość obrazu. W pawilonie znajdują się pomieszczenia obserwacyjne, pomieszczenie spektrografu, ciemnia fotograficzna i warsztat. Przed pawilonem ustawiono celostat Jensch’a o lustrach 30 cm, zasilający pomocniczy teleskop horyzontalny.

FILMY Z BIAŁKOWA

Otwieranie dachu pawilonu dużego koronografu: MPG 13 MB albo MOV 25 MB
Stanowisko obserwacyjne dużego koronografu: MPG 3 MB albo MOV 5 MB
Zasada działania celostatu: MPG 6 MB albo MOV 11 MB
Obiektyw główny celostatu: MPG 2 MB albo MOV 4 MB