Prof. Marcin Stępień odebrał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej
Prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach. Nagrodę odebrał 6 grudnia 2023 r. podczas uroczystości na Zamku Królewskim w Warszawie.
Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023 otrzymał za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach.
Określenie „aromatyczność” zostało użyte po raz pierwszy w drugiej połowie XIX wieku w odniesieniu do grupy związków organicznych charakteryzujących się wieloma nietypowymi cechami, z których jedną był bardzo wyrazisty zapach.
Jak wyjaśnia sam nagrodzony, używana w chemii nazwa „związki aromatyczne” może być myląca, bo po pierwsze nie wszystkie związki aromatyczne mają zapach, a po drugie nie wszystko co pachnie jest związkiem aromatycznym.
Przykłady:
– naftalen (zwany naftaliną): związek aromatyczny (pachnie)
– kamfora: związek niearomatyczny (pachnie)
– chlorofil (barwnik odpowiedzialny za fotosyntezę): związek aromatyczny (nie pachnie).
Cechą wspólną związków aromatycznych jest obecność w ich cząsteczkach tzw. wiązań zdelokalizowanych, które są rozmyte pomiędzy atomami tak, że nie można wskazać, gdzie znajdują się wiązania podwójne, a gdzie pojedyncze. Dla wygody chemicy często nie zaznaczają delokalizacji we wzorach cząsteczek aromatycznych (co widać w przykładach powyżej).
– „Wzorcowym” związkiem aromatycznym jest benzen, na którego przykładzie uczymy studentów o aromatyczności, która jest nieco bardziej skomplikowanym zjawiskiem niż to opisałem powyżej – wyjaśnia profesor.
Zdelokalizowane wiązania (i tym samym zdelokalizowane elektrony) są dość słabo związane z cząsteczkami, co powoduje, że mogą robić różne interesujące rzeczy. Np. pochłaniać promieniowanie, w tym światło widzialne, dzięki czemu większość barwników organicznych to właśnie związki aromatyczne (np. indygo). – W naszych badaniach skupiamy się na otrzymywaniu nowych związków aromatycznych, których budowa będzie „łamać reguły”. Przykładem takiej reguły jest to, że typowe cząsteczki aromatyczne są płaskie. Robimy to po to, żeby dowiedzieć się więcej o tym, jak poprzez zmiany budowy cząsteczek możemy kontrolować ich właściwości – wyjaśnia.
Jeszcze raz gratulujemy!
Relacja z 32. gali wręczenia nagród
Film o prof. Marcinie Stępniu:
