---

Prof. Świerkosz w Science: zanieczyszczenie azotem ma większy wpływ na wędrówki roślin w Europie niż zmiana klimatu

Dlaczego rośliny wędrują i w którym kierunku? Czy przyczyną jest globalne ocieplenie? Z jaką średnią prędkością się przemieszczają?

W numerze pisma Science z października 2024 roku ukazał się artykuł pt. Unexpected westward range shifts in European forest plants link to nitrogen deposition, przedstawiający badania na ten temat prowadzone przez P. Sanczuka, K. Verheyena oraz P. de Frenne, w którego zespole autorskim uczestniczył także pracownik naukowy Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego – dr hab. Krzysztof Świerkosz, prof. UWr, oraz dr Kamila Reczyńska – również do niedawna związana z naszą Uczelnią.

Zespół ten związany jest z projektem forestREplot koordynowanym przez naukowców z Uniwersytetu w Ghent. Uczestniczy w nim wielu czołowych ekologów leśnych z całej Europy i Stanów Zjednoczonych. Celem konsorcjum jest badanie zmian zachodzących w lasach strefy umiarkowanej na obu kontynentach, poprzez analizę zdjęć fitosocjologicznych¹ wykonywanych w różnych odstępach czasu na znanych powierzchniach lub w określonych obiektach badawczych o niewielkiej powierzchni (np. na terenie rezerwatów przyrody). Najstarsze analizowane dane pochodzą już sprzed niemal 100 lat, natomiast na Dolnym Śląsku – z połowy lat 50-tych ubiegłego wieku.

Powszechnie przyjmuje się, że rosnące temperatury zmuszają wiele gatunków roślin do wędrówki w kierunku chłodniejszych, północnych obszarów. Wniosek ten wydaje się logiczny z uwagi na zmiany średnich rocznych temperatur, które na kontynencie europejskim wzrosły od czasów przedindustrialnych już o ponad dwa stopnie. Przekonanie to jest wzmacniane poprzez obserwowane od co najmniej dekady przesuwanie się na północ zasięgów różnych gatunków zwierząt – w tym kręgowców takich jak szakal złocisty, zaskroniec rybołów lub ciepłolubne gatunki nietoperzy. Jeszcze wyraźniej zmiana zasięgów uwidacznia się w przypadku bezkręgowców – o czym świadczy choćby zauważalne nawet dla laika, coraz powszechniejsze występowanie w Polsce modliszki lub tygrzyka paskowanego.

W przypadku roślin naczyniowych² mamy jednak do czynienia z faktem zaskakującym i podważającym powszechne przekonanie. Opublikowane przez Zespół badania wykazują, że przesunięcia zasięgów gatunkowych w kierunku zachodnim są 2,6 razy bardziej prawdopodobne niż przesunięcia na północ. Główny czynnik to wysoki poziom depozycji azotu pochodzącego z zanieczyszczeń atmosfery, który umożliwia szybkie rozprzestrzenianie się roślin tolerujących azot, głównie ze wschodniej części Europy Środkowej. Europa – podobnie jak reszta świata –jest bowiem od co najmniej 50 lat zanieczyszczana azotem pochodzącym ze źródeł antropogenicznych – takich jak spalanie paliw kopalnych, podczas którego wytarzają się tlenki azotu, rośnie również zużycie nawozów sztucznych w rolnictwie.

Wkraczanie tych wysoce konkurencyjnych, azotolubnych gatunków często odbywa się kosztem bardziej wyspecjalizowanych, rzadkich gatunków roślin runa leśnego. Wyniki te podkreślają, że przyszłe wzorce bioróżnorodności są napędzane przez złożone interakcje zachodzące między wieloma czynnikami środowiskowymi, a nie wyłącznie przez skutki zmiany klimatu. Zrozumienie tych interakcji jest kluczowe dla ochrony różnorodności biologicznej i funkcjonowania ekosystemów Europy. Dodać należy, że wyniki te są spójne z poprzednimi badaniami Zespołu, również wykazującymi znaczne zmiany we florze naszego kontynentu m.in. pod wpływem eutrofizacji³, a publikowanymi w prestiżowych pismach naukowych, takich jak „Science”, „Science Advances” „Ecology Letters” lub „Nature – Ecology and Evolution”.

Kluczowe ustalenia badania:

• W badaniu przeanalizowano przesunięcia centrów zasięgów 266 gatunków roślin leśnych w Europie na przestrzeni kilku dekad, przy czym najwcześniejsze dane z blisko 3000 badanych lokalizacji pochodzą z roku 1933.
• Europejskie rośliny leśne zmieniają swoje rozmieszczenie ze średnią prędkością 3,56 kilometra rocznie ze wschodu na zachód.
• W tym kierunku wędruje aż 39% gatunków roślin naczyniowych. Przesunięcia na północ – zgodnie z gradientem zmian klimatycznych zaobserwowaliśmy tylko w przypadku 15% gatunków.
• Głównym powodem zmian w zasięgu jest obecnie zanieczyszczenie azotem, a nie – jak się powszechnie przypuszcza – zmiana klimatu.
• W badaniu uwzględniono wiele najbardziej charyzmatycznych lasów Europy, takich jak Puszcza Białowieska w Polsce, ale także badanych przez ośrodek wrocławski lasów Sudetów i doliny Odry.