Sienkiewicz nieznany. Projekt dr Magdaleny Matkowskiej-Jerzyk
W 2023 roku Magdalena Matkowska-Jerzyk, dziennikarka i bohemistka, dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, realizowała projekt pod tytułem „Czeskim śladem Henryka Sienkiewicza” w kategorii film. Efektem rocznej pracy jest scenariusz dokumentu prezentującego kwestię popularności dzieł polskiego noblisty u naszych południowych sąsiadów.
Zainteresowanie dziełami Polaka najpierw na ziemiach czeskich, później w Czechosłowacji i Republice Czeskiej, stanowi fenomen na skalę europejską, do tej pory jednak nie doczekało się opracowania popularnonaukowego, które szerokiej publiczności przybliżyłoby tę ciekawą kwestię.
W opracowanym scenariuszu, bazując na ustaleniach badaczy historii polsko-czeskich kontaktów i literatury, autorka snuje barwną opowieść, w której czescy bohaterowie – m.in. doc. Roman Baron z Czeskiej Akademii Nauk oraz Lucie Zakopalová z Instytutu Polskiego w Pradze, odkrywają przed widzami czeski sienkiewiczowski świat. Powieści naszego pisarza, odbierane przez czeskojęzycznych czytelników w sposób odmienny niż ten znany nam do tej pory, rzucają nowe światło na jego dzieła, pozwalają ująć je w sposób nieoczywisty, pozbawiony patetyzmu.
– Czesi mieli do Sienkiewicza stosunek „podwójny”: podziwiali go jako pisarza dużej miary, ale z drugiej strony uważali go za wyraziciela „typowo polskiego” stylu życia (szlacheckiego, trochę lekkomyślnego, wybierającego wojnę czy rewolucję jako sposób zapewnienia sobie bytu narodowego itp.). Pisarz wielki, z kraju bliskiego językowo – powód do „słowiańskiej” dumy i podziwu, ale z drugiej strony ironia wobec walczenia „ogniem i mieczem”, czyli zbrojnie – mówi prof. Zofia Tarajło-Lipowska, wybitna znawczyni czeskich dziejów.
Sienkiewiczowskie opisy fascynują naszych południowych sąsiadów, kreując w ich wyobraźni wizję polskiej szlachty z całym anturażem – począwszy od cech charakteru, na ubiorach skończywszy. Artyzm Sienkiewiczowskich powieści, połączony z czechosłowacką wizją świata, wynikającą z uwarunkowań historyczno-społecznych, sprawił, że najpopularniejsze dzieła Sienkiewicza prezentowano w Czechosłowacji nie tylko w wielokrotnie wznawianych książkowych seriach wydawniczych, ale także… w serii komiksów publikowanych w czasopismach dla dzieci i młodzieży, które spotykały się z dużym zainteresowaniem czytelników. Propozycja współczesnego ujęcia w komiksowe dymki cytatu z dziesiątej księgi „Ogniem i mieczem“ (po czesku!) – jak rękawica rzucona rycerzom – stanowiła wyzwanie skierowane do młodych plastyków w całej Republice Czeskiej w 2016 roku. W ramach konkursu zorganizowanego przez Instytut Polski w Pradze z okazji Roku Henryka Sienkiewicza powstały krótkie serie komiksowe, które współcześni twórcy ujęli w nowe ramy interpretacji. I o tych ramach i interpretacji opowiadają na kartach scenariusza rysownicy i teoretycy komiksu.
Cytaty dzieł pisarza, bogate materiały archiwalne oraz walor artystyczny w dobie filmów realizowanych techniką malarską to główne atuty realizowanego projektu. Nie zabraknie też w scenariuszu niebywałej historii sprowadzenia prochów Henryka Sienkiewicza do Polski, w którą zaangażowali się najbardziej znani czechosłowaccy politycy, literaci i zwykli mieszkańcy.
Projekt był realizowany w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2023.
