Święta Bożego Narodzenia w Zbiorach Specjalnych BUWr: tradycja, duchowość, kultura
Boże Narodzenie to czas wyjątkowy, w którym sacrum i profanum splatają się w jedną, niepowtarzalną narrację. Ten wyjątkowy czas znajduje od wieków swoje odbicie w literaturze, muzyce, sztuce oraz obrzędach. W ikonografii chrześcijańskiej scena Narodzenia Jezusa zajmuje szczególne i wyjątkowe miejsce. Wystawa Święta Bożego Narodzenia w Zbiorach Specjalnych prezentowana z tej okazji w BUWr zaprasza do podróży przez mistyczne wizje i wyobrażenia artystów zawarte w kolekcji starodruków, muzykaliów, rękopisów, grafik oraz zbiorów kartograficznych.
Pragniemy, by ta ekspozycja stała się mostem między przeszłością, a współczesnością, przypominając o bogactwie dziedzictwa kulturowego i duchowego, ale również o ich uniwersalnych wartościach: miłości, radości oraz nadziei. Zbiór zaprezentowany na wystawie ilustruje różnorodność, głębię i symbolikę świątecznych tradycji oraz ich ewolucję na przestrzeni wieków. Należy pamiętać, że przedstawienia Bożego Narodzenia były jednym z najpopularniejszych motywów sztuki chrześcijańskiej. Artyści czerpali swoją wiedzę z opowieści ewangelicznych i apokryficznych, a ich osobista interpretacja wzbogacała kompozycję o dalsze szczegóły pełne mistycznej symboliki.
Pierwsze wyobrażenia Narodzenia Pańskiego pojawiły się w IV w., a następnie rozpowszechniły się w całej Europie. Na przestrzeni wieków ewoluowały i ze sceny Narodzenia Jezusa wyodrębniono motyw Zwiastowania Pasterzom oraz Pokłon Trzech Króli (Magów, Mędrców). Początkowo były to proste przedstawienia Jezusa, Maryi i Józefa, często towarzyszył im wół i osiołek. Maryja leżała obok Dzieciątka obejmując je, w późniejszych przedstawieniach natomiast klęczała adorując narodzonego Syna. Jej matczyne czułe gesty czy zafrasowania podkreślały silną więź emocjonalną łączącą matkę i syna. Z czasem sceneria narodzin zaczęła obfitować w coraz więcej detali i elementów o treściach symbolicznych. Miejsce narodzenia pańskiego lokalizowano w stajence, szopie, chacie lub grocie skalnej. Stopniowo dodawano nowe szczegóły: pojedyncze anioły lub całe chóry anielskie, sceny Zwiastowania Pasterzom czy wreszcie Pokłon Trzech Króli. Oprócz osiołka i wołu pojawiły się też inne zwierzęta, np. owce czy w przypadku Trzech Króli – wielbłądy i konie. Niekiedy artyści umieszczali martwe natury, np. bukiety lilii symbolizujące Maryję, orliki i irysy identyfikowane z jej cierpieniem lub kłosy zboża zapowiadające ofiarę Jezusa. Wzbogacono również tło scenerii Narodzenia. Pojawiły się ramy architektoniczne symbolizujące Kościół (Ecclesia), następnie pejzaże, a nawet sceny rodzajowe. Jednak od samego początku scenę Narodzenia Syna Bożego przenikały symboliczne i mistyczne treści odnoszące się do misji dziecka, jego późniejszego cierpienia, śmierci, zmartwychwstania oraz odkupienia.
Każda kategoria zbiorów specjalnych przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej charakteryzuje się unikalnym kontekstem i indywidualną interpretacją Świąt Narodzenia Pańskiego: Starodruki prezentują duchowy wymiar świąt poprzez kazania bożonarodzeniowe, adwentowe modlitwy i komentarze teologiczne do Pisma Świętego. Szczególną uwagę zwracają dzieła poświęcone narodzeniu Jezusa. Wśród świątecznych muzykaliów królują dawne kolędy, kantaty oraz pieśni liturgiczne, które wprowadzały wiernych w świąteczny nastrój. Unikatowe rękopisy nutowe i pierwsze drukowane zbiory kolęd ukazują bogactwo tradycji muzycznych związanych z Bożym Narodzeniem. Pozwalają również zaobserwować, jak świąteczna muzyka rozwijała się od prostych melodii ludowych po wyrafinowane kompozycje wykonywane w kościołach i na dworach królewskich.
Rękopisy stanowią niezwykle osobisty zapis przeżywania świąt. Wśród nich znajdziemy zapisy liturgiczne związane z Bożym Narodzeniem pełne kunsztownej kaligrafii, niezwykłych miniatur, bogatych ornamentów. Grafiki i ryciny ukazują piękno świątecznych obrazów: od tradycyjnych scen Narodzenia Pańskiego, Zwiastowania Pasterzom i Pokłonu Trzech Króli po ilustracje zwyczajów bożonarodzeniowych, takich jak dekorowanie choinki czy świąteczne wieczerze. Szczególną wartość mają ryciny mistrzów, które łączą kunszt artystyczny z głębią religijnego przesłania.
Świąteczny motyw pojawia się również w mapach i atlasach, które ilustrują podróże oraz topografię miejsc związanych z Narodzeniem Jezusa w Ziemi Świętej. Kartograficzne przedstawienia ukazują, jak tradycja bożonarodzeniowa wpisywała się w geograficzne i religijne rozumienie świata.
Zapraszamy na tę wyjątkową podróż w czasie, która przybliży bogactwo, a także różnorodność świątecznych tradycji. Niech wspólnie spędzony czas stanie się inspiracją do głębszego przeżycia zbliżających się Świąt Narodzenia Pańskiego!
Bibliografia
1. Battistini Matilde, Symbols and allegories in art, Los Angeles 2005.
2. l’Estrange Elizabeth, Holy motherhood : gender, dynasty and visual culture in the later middle ages, Manchester 2012.
3. Kobielus Stanisław, Florarium christianum : symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze, Kraków-Tyniec 2006.
4. Malarstwo gotyckie w Polsce, red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska, Warszawa 2004, t.1-3. 5. Sztuka gotyku : architektura, rzeźba, malarstwo, red. Rolf Toman, Köln-Kraków 2000.
Tekst i zdjęcia: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
Data publikacji: 20.12.2024 r.
Dodane przez: E.K.
