Uniwersytet Wrocławski jako jedna z platform obserwacyjnych europejskiego konsorcjum ACTRIS-ERIC

Prace nad ustanowieniem ACTRIS-ERIC rozpoczęły się tak naprawdę w 2011 r., gdyż od tego czasu zaczęły się intensywne badania i rozwój kolejnych platform obserwacyjnych, służących do pozyskiwania informacji o przestrzennej i czasowej zmienności krótkotrwałych składników atmosfery (aerozoli, chmur i gazów śladowych) w celu lepszego zrozumienia czynników wpływających na zamiany klimatu i jakość powietrza. Każdego roku ponad 5000 użytkowników z 50 krajów świata, zarówno naukowców, jak i przedstawicieli sektora prywatnego, wykorzystuje dane ACTRIS do swoich badań, zwiększając wiarygodność prognoz atmosferycznych, w tym krótkoterminowych ostrzeżeń o zagrożeniach pogodowych i zdrowotnych, a także umożliwiając długoterminową ocenę zmian klimatu.

ACTRIS tworzy największą, wielostanowiskową infrastrukturę badań atmosferycznych na świecie, a swoim użytkownikom oferuje otwarty dostęp do najnowocześniejszych instrumentów, wiedzy specjalistycznej, możliwości szkolenia oraz do usług zarządzania danymi zg. z zasadami FAIR. Wszystkie usługi ACTRIS są dostępne na stronie http://www.actris.eu. Utworzenie ACTRIS ERIC jest z jednej strony ustanowieniem struktury prawnej, z drugiej jest wyrazem postępu od pomiarów prowadzonych w ramach sieci naukowej opartej na projektach do dojrzałej i zrównoważonej infrastruktury badawczej.

ACTRIS to duża infrastruktura badawcza o znacznych nakładach finansowych, a jej działania są finansowane przez kraje członkowskie. Łączna wartość inwestycji krajów uczestniczących w fazie projektowania, przygotowań i wdrażania wynosi około 700 mln EUR, z czego duża część to inwestycje w modernizację istniejących obiektów krajowych lub budowę nowych. Szacowane całkowite koszty wdrożenia ośmiu obiektów centralnych w ciągu 5 lat wynoszą około 100 mln EUR, a od 2025 r. szacunkowe roczne koszty eksploatacji obiektów centralnych wyniosą około 16 mln EUR.

Przystąpienie Polski do ACTRIS ERIC jest ważnym sygnałem, że funkcjonujące do tej pory Konsorcjum ACTRIS-PL uzyskuje wsparcie na gruncie krajowym, gdyż członkowie ACTRIS uznają badania atmosfery i jakości powietrza za priorytet narodowy przez minimum następne pięć lat, wspierając w ten sposób doskonałość naukową w całej Europie. Warto tutaj przytoczyć słowa prof. I. Stachlewskiej z UW (Przewodnicząca Forum Naukowo-Technologicznego ACTRIS): „ACTRIS w Polsce jest nieodłącznie powiązany z sukcesem konsolidacji środowiska naukowego związanego z badaniami atmosferycznymi, na którą pracowaliśmy od ponad dekady. Teraz należy się skupić na umacnianiu polskiego statusu poprzez działania w skoordynowanym, międzynarodowym zakresie”. Również podobny wydźwięk pojawia się w wypowiedzi prof. A. Pietruczuka z IGF PAN (lidera konsorcjum ACTRIS-PL), który  wskazuje, że ”Infrastruktura Badawcza ACTRIS, jako jeden skonsolidowany instrument, wpisuje się w szerszy krajobraz badań atmosfery i badań środowiskowych. Jest doskonałym dopełnieniem innych infrastruktur, sieci naukowych, jak np. Poland AOD i Państwowego Monitoringu Środowiska”.

Sieci krajowe funkcjonują w oparciu o tzw. National Facilities, do których zaliczamy zarówno platformy obserwacyjne, eksploracyjne. Rozwój ACTRIS w Polsce nie byłby możliwy bez uzyskania dofinansowania w  ramach programu POIR 4.2. Środki, które pozyskało konsorcjum składające się z 7 jednostek naukowych (Uniwersytet Wrocławski – lider projektu, Uniwersytet Warszawski, IGF PAN, IPIŚ PAN, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, IMGW PIB), pozwoliły na doposażenie stacji w obszarach słabiej rozwiniętych, głównie w południowej i południowo-zachodniej części Polski. Realizacja programu POIR zwiększyła w Polsce dostęp do infrastruktury badawczej na najwyższym światowym poziomie, nie tylko stwarzając możliwości przystąpienia większej liczby stacji do programu ACTRIS jako National Facilities, ale także umacniając współpracę naukową na gruncie krajowym. Już dziś mamy w Polsce kilka stacjonarnych platform obserwacyjnych, prowadzonych przez Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk, jedną mobilną Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, która może wykonywać pomiary w dowolnej lokalizacji w Europie, a także laboratorium chemiczne Instytutu Podstaw Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk oraz stanowisko windprofilera Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Powstająca w tej chwili platforma obserwacyjna Uniwersytetu Wrocławskiego (prowadzona przez Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Wydziału Nauk o Ziemi) będzie jedną z nowocześniejszych i o szerokim spektrum prowadzonych badań infrastrukturą badawczą w tej części Europy. Już w tej chwili, dzięki programowani POIR 4.2, udało się sfinansować zakup urządzeń do pomiarów właściwości fizycznych i chemicznych aerozoli technikami in-situ (spektrometry cząstek ultradrobnych, drobnych, nefelometr, eathalometr, pyłomierz grawimetryczny umożliwiający wykonywanie analiz składu chemicznego aerozoli), jak i instalowany jest w tej chwili fotometr słoneczny i księżycowy, a pond koniec 2023 r. zostanie dostarczony lidar atmosferyczny. Dodatkowym atutem grupy UWr jest wieloletnie doświadczenie w modelowaniu procesów atmosferycznych, w tym parametrów meteorologicznych oraz jakości powietrza atmosferycznego. Nowoczesne chemiczne modele transportu zanieczyszczeń służą do oceny stężeń zanieczyszczeń gazowych i aerozoli (zarówno antropogenicznych, jak i bioaerozoli) w różnych skalach przestrzennych (od Europy po skalę miasta) i czasowych. Komplementarność modelowania i pomiarów przejawia się m.in. w wykorzystaniu danych z pomiarów do weryfikacji modeli oraz do asymilacji w celach poprawy wyników modelowania.