„Dorastanie w rodzinach transnarodowych” – projekt polsko-niemiecki
W trakcie nieograniczonej swobody przemieszczania się w UE migracja zarobkowa w Polsce uległa zmianie: rośnie migracja europejska, a nie transatlantycka, a w szczególności czasowa migracja zarobkowa. Spowodowało to nie tylko wzrost znaczenia polsko-niemieckiego rynku pracy, ale także powstawania różnorodnych ponadnarodowych sytuacji i relacji rodzinnych, wzmacniających więź między Polską a Niemcami. Rodziny z matkami tymczasowo pracującymi za granicą są często przedmiotem debaty publicznej, ale rzadko badań naukowych w Polsce i Niemczech, zwłaszcza uwzględniających perspektywę dzieci. Naukowcy i naukowczynie studiów nad dzieciństwem z Polski i Niemiec prowadzą projekt DoDzi, czyli „Dorastanie w rodzinach transnarodowych. „Dobre dzieciństwo” z perspektywy dzieci”, w którym między innymi zajmują się tym, w jaki sposób dzieci postrzegają i oceniają ponadnarodowe układy rodzinne oraz jak definiują „dobre dzieciństwo”. W skład polskiego zespołu wchodzą prof. dr hab. Dorota Michułka (Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny), dr Zofia Zasacka (Instytut Książkii Czytelnictwa, Biblioteka Narodowa, IBE), Justyna Zając (Uniwersytet Wrocławski, Wydział Filologiczny).
Społeczeństwa mają określone wyobrażenia o tym, jak powinno wyglądać dzieciństwo. Odstępstwa od „normatywnego wzorca dzieciństwa” są dewaluowane, a czasem piętnowane. W Polsce dorastanie w rodzinie z jednym lub obojgiem rodziców pracujących za granicą bywa obecne w publicznej debacie w kontekście odstępstwa od normy. Dzieci z takich rodzin są czasami nazywane „europejskimi sierotami”. Obecna w debacie publicznej tzw. „moralna panika” kontrastuje z rzeczywistą liczbą rodzin transnarodowych, która wzrosła z powodu nieograniczonej swobody przemieszczania się w UE. Mniej więcej co czwarta młoda osoba między 9 a 18 rokiem życia doświadczyła wyjazdu do pracy jednego z rodziców za granicę, najczęściej do Niemiec. Z punktu widzenia badań nad dzieciństwem, zagadnienia takie jak rodziny transnarodowe, które wywołują gorące dyskusje, są szczególnie interesujące, ponieważ ujawniają walkę o społeczną definicję „dobrego dzieciństwa”. Studia nad dyskursem publicznym oferują cenne spojrzenie na perspektywę dorosłych. Nasz projekt bierze pod uwagę zaniedbywaną dotychczas perspektywę dziecka: chcemy zbadać, jak rodziny transnarodowe są przedstawiane dzieciom w książkach, oraz jak dzieci postrzegają i oceniają ponadnarodowe układy rodzinne. W oparciu o takie założenia chcemy zastanowić się nad definicją i konstrukcją pojęcia „dobre dzieciństwo” w studiach nad dzieciństwem. Nasze badania śledzą trzy powiązane ze sobą problemy:
A)Książki dla dzieci o transnarodowych rodzinach w Polsce. Z socjologicznego punktu widzenia, książki dla dzieci są nie tylko lustrem, ale i sposobem „opowiadania o społeczeństwie”. Stają się one medium, dzięki któremu zjawiska społeczne są młodym czytelnikom przedstawiane, interpretowane i przetwarzane. W Polsce niewielka liczba książek podejmuje wątki migracji zagranicznych obecnych w życiu rodzinnym. W części A projektu poddajemy analizie wizerunki rodzin, które są przedstawiane w książkach w dwojaki sposób – jako odstępstwo od normy lub prawdziwe życie. Centralną kwestią naszych badań będzie legitymizacja i konsekwencje nieobecności rodziców, analiza relacji pokoleniowych, miejsce dziecka w takim porządku, określenie jego statusu jako aktora albo ofiary oraz omówienie reakcji otoczenia na tę sytuację.
B) Dziecięca recepcja książek o transnarodowych rodzinach w Polsce. Z punktu widzenia badań nad dzieciństwem i reakcji czytelników, dzieci uważane są za twórczych odbiorców książek, którzy interpretują treści poprzez własne doświadczenia i na tle spójnej wiedzy o „dobrym dzieciństwie”. Część B projektu jest inspirowana badaniami literaturoznawczymi, koncentrującymi się na interakcji jaka wytwarza się między tekstem a czytelnikiem. Uczniowie ze szkół podstawowych (z rodzinnym doświadczeniem transnarodowym bądź bez niego) czytają utwory literackie, w których bohaterem jest dziecko z transnarodowej rodziny i piszą list do fikcyjnego bohatera. W listach zawarte będą refleksje, komentarze, rady oraz życzenia. Tak forma wypowiedzi, ma udokumentować sposób, w jaki dzieci odczytują tekst literacki m.in. określają swoją postawę wobec fikcyjnej postaci (np. identyfikację, empatię) oraz wyobrażają sobie dzieciństwo. W analizie prac dzieci uwzględnione zostaną różnice między uczniami w związku z ich społecznym statusem oraz doświadczeniami z rodzicami migrującymi.
C) Dziecięca wiedza społeczna o „dobrym dzieciństwie”. To, co oznacza dobre dzieciństwo, jest tak oczywiste, że często trudne do opisania. Dyskusje w grupach są sposobem na „zdobycie” takiej ukrytej wiedzy. W części C projektu wykorzystamy dyskusje grupowe z dziećmi. Członkowie takich grup mają różne doświadczenia, zarówno z rodzicami mieszkającymi (czasowo) za granicą jak i bez takich doświadczeń. Analizowane książki będą bodźcem stymulującym rozmowy dzieci na temat życia w rodzinach transnarodowych. Analiza otrzymanych danych ma na celu ujawnienie wspólnej wiedzy dzieci na temat rodzin transnarodowych, obrazu „dobrego dzieciństwa” oraz różnic, jakie pojawią się wśród badanych dzieci, także w związku ze statusem społecznym i doświadczeniami z rodzinami transnarodowymi. Rodziny takie silnie łączą Polskę i Niemcy, ale rzadko są badane – szczególnie zaniedbywana jest perspektywa dziecka i dzieciństwa. W badaniu połączone są dwie perspektywy socjologiczna i literaturoznawcza, w efekcie powstanie ujęcie kompleksowe a) na postrzeganie i ocenę funkcjonowania rodzin transnarodowych b) rozwinięcie i uzupełnienie teorii dzieciństwa, zwłaszcza ujętej z perspektywy dzieci), c) metodologia badania empirycznego recepcji literatury przez dzieci zastosowana w tym projekcie będzie nowym sposobem pomiaru rezonansu czytelniczego – który może być przydatny w pracy badawczej lub dydaktycznej nauczycieli.
Więcej informacji na stronie.
