Pierwsza strona cennika wrocławskiej firmy Julius Sckeyde (wydanie 1906/07) odnaleziona pod podłogą drugiego piętra. Fot. P. Duma. — The first page of the price list of the Breslau company Julius Sckeyde (edition 1906/07) found under the floor of the second floor. Photo: P. Duma.

Secrets of the Historical Institute

The ongoing comprehensive renovation of the Historical Institute building at ul. Szewska 49 provides an opportunity to gain an in-depth insight into the history of the building dating back several hundred years. As work is being carried out, rubble backfill is being reviewed and examined, but also construction elements (planks, beams, battens). These bear not only technical markings, but also the signatures of the craftsmen who worked on previous repairs and alterations to the building. The gallery presented here contains photographs of the most interesting artefacts found during the last few months.

Na jednej z łat przybitej do belki stropowej podpisał się Emil Proske, cieśla pochodzący z Bystrzycy pod Oławą (Peisterwitz). Z umieszczonej przez niego daty (11.02.1930 r.) możemy wnioskować, że prace były związane z dostosowaniem budynku na potrzeby dydaktyczne Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma. W tym właśnie roku budynek przeszedł na własność uczelni z rąk policji. Emil Proske nie był do końca postacią anonimową. Już kilka miesięcy później od daty złożenia podpisu, 24 sierpnia 1930 r., cieśla jako członek Niemieckiej Partii Komunistycznej (KPD) brał udział w zajściach, które miały miejsce w jego rodzinnej wsi. Proske, według zachowanych informacji, miał być prowodyrem i współorganizatorem kontrmanifestacji komunistów, którzy stanęli przeciw bojówkom NSDAP, które miały zorganizować w Bystrzycy spotkanie wiecowe. Proske, dzięki uprzednim ogłoszeniom w prasie miał zgromadzić 250 komunistów. Według zachowanych relacji niemieccy naziści planowali spotkanie od dłuższego czasu, lecz z powodu odmów nie mogli wynająć sali w żadnym z lokali we wsi. Wiec doszedł do skutku, dzięki zaproszeniu wystosowanemu przez właściciela tartaku Edlicha. Był on jednocześnie pracodawcą Emila Proske. Wskutek zajść, podczas, których interweniowała policja, ujęty został Proske, jego brat oraz inni niemieccy komuniści. Na podstawie rozprawy i wyroku sądowego Proske uznany został za winnego organizacji kontrmanifestacji, łamania porządku publicznego i wiodącej roli w całym wydarzeniu. Proske został skazany na rok i trzy miesiące więzienia a następnie osadzony w więzieniu w Brzegu. W Archiwum Państwowym w Opolu zachowała się teczka personalna osadzonego. Wynika z niej, że więzień miał opinię krnąbrnego, stawiającego ustawiczny opór oraz leniwego. Oceniano, że nie ma w jego przypadku nadziei na resocjalizację a dodatkowo miał szerzyć „wywrotowe idee lewicowe” pośród współosadzonych. Podczas pobytu w więzieniu Proske wszczął strajk głodowy. Przyłączyło się do niego kilkunastu innych więźniów. Według zachowanego opisu powodem strajku był zdaniem osadzonych, nierówny stopień traktowania przebywających w placówce komunistów i działaczy ruchu narodowosocjalistycznego. Ci drudzy mieli być traktowani łagodniej. Po odbyciu kary cieśla wrócił do rodzinnej wsi, gdzie przypuszczalnie doczekał końca wojny. W berlińskim archiwum zachował się komplet akt procesowych. Obszerny opis zajść we wsi załączony został także do teczki personalnej przechowywanej w AP w Opolu. Relacja sądowa różni się od relacji prasowej, która opublikowana została na łamach wrocławskiego dziennika „Arbeiter Zeitung” w kilka dni po zajściach. Fot. P. Duma.

One of the battens nailed to the ceiling beam was signed by Emil Proske, a carpenter from Bystrzyca near Oława (Peisterwitz). From the date he put on it (11.02.1930), we can deduce that the work was connected with adapting the building for the teaching needs of the Silesian Friedrich Wilhelm University. It was in this year that the building passed into the ownership of the university from the police. Emil Proske was not exactly an anonymous figure. Just a few months later from the date of his signature, 24 August 1930, the carpenter, as a member of the German Communist Party (KPD), was involved in incidents that took place in his home village. Proske, according to surviving information, was said to have been the ringleader and co-organiser of a counter-manifestation of communists who stood up against NSDAP militias who were about to organise a rally meeting in Bystrzyca. Proske, thanks to prior announcements in the press, was to gather 250 communists. According to surviving accounts, the German Nazis had been planning the meeting for a long time, but due to refusals they could not rent a hall in any of the premises in the village. The rally came about thanks to an invitation from the owner of the Edlich sawmill. He was also Emil Proske’s employer. As a result of the incidents, during which the police intervened, Proske, his brother and other German communists were apprehended. On the basis of a trial and court verdict, Proske was found guilty of organising a counter-manifestation, breaking public order and taking a leading role in the whole event. Proske was sentenced to one year and three months in prison and then imprisoned in Brzeg. A personal file of the inmate has been preserved in the State Archive in Opole. It shows that the prisoner had a reputation for being wayward, constantly resisting and lazy. It was assessed that there was no hope for rehabilitation in his case and, in addition, he was said to spread ‘subversive left-wing ideas’ among his fellow inmates. While in prison, Proske went on hunger strike. He was joined by a dozen other prisoners. According to the surviving description, the reason for the strike, according to the inmates, was the unequal treatment of the communists and activists of the National Socialist movement housed in the facility. The latter were to be treated more leniently. After serving his sentence, the carpenter returned to his home village, where he presumably lived until the end of the war. A set of trial records has been preserved in the Berlin archives. An extensive description of the incidents in the village is also included in the personal file kept in the AP in Opole. The court report differs from the press account, which was published in the Breslau daily ‘Arbeiter Zeitung’ a few days after the incidents. Photo: P. Duma.

Fragmenty dokumentów (1. poł. XVI-XVII w.), tkaniny oraz inne przedmioty odnalezione w zasypie gruzowym nad sklepieniem pierwszego piętra. Na jednym z fragmentów widnieje imię i nazwisko adresata: Hans Wiedersdorff (dokument odczytał prof. M. Goliński). Fot. P. Duma. — Fragments of documents (1st half of 16th-17th century), textiles and other objects found in the rubble fill above the first floor vault. One of the fragments bears the name of the addressee: Hans Wiedersdorff (the document was read out by Prof. M. Goliński). Photo: P. Duma.

Rachunek za usługi krawieckie (?) wystawiony w 1822 r. odnaleziony w zasypie gruzowym pierwszego piętra. Fot. P. Duma. — Tailor’s (?) service bill (?) issued in 1822 found in the rubble fill of the first floor. Photo: P. Duma.

Pamiątki po policji odnalezione pod podłogą strychu. Pozwolenie na broń z 1875 r. oraz pozwolenie na polowanie w granicach Wrocławia i powiatu wrocławskiego wydane na rusznikarza Carla Hensela 4 września 1858 r. Oba dokumenty opatrzone pieczątkami prezydium policji. Fot. P. Duma. — Police memorabilia found under the floor of the attic.A gun permit from 1875 and a permit to hunt within the borders of Wrocław and the Breslau district issued to gunsmith Carl Hensel on 4 September 1858. Both documents bear the stamps of the police presidium.

Wybór fragmentów różnych dokumentów z okresu funkcjonowania prezydium policji. Prócz niewypełnionych formularzy lista osobowa zatrudnionych sporządzona przez policyjną księgowość w 1908 r. Fot. P. Duma. — A selection of extracts from various documents from the period of the police presidium. In addition to unfilled forms, a personnel list of employees drawn up by the police accounting department in 1908.

Blaszane opakowanie po igłach gramofonowych odnalezione w zasypie gruzowym. Ok. 1910 r. Fot. P. Duma. — Tin packaging for gramophone needles found in rubble fill. ca.1910. Photo: P. Duma.

Wnętrze opakowania z zachowaną instrukcją i ulotką reklamową. Fot. P. Duma. — Interior of packaging with preserved instructions and advertising leaflet. Photo: P. Duma.

. Pierwsza strona teczki personalnej Emila Proske pochodząca z archiwum więzienia w Brzegu przechowywana obecnie w Archiwum Państwowym w Opolu. Fot. AP Opole. — The first page of Emil Proske’s personal file from the archives of the Brzeg prison now stored in the State Archives in Opole. Photo: AP Opole.

Opakowania po papierosach odnalezione pod podłogami w różnych częściach budynku. Przypuszczalnie wyrzucone przez robotników pracujących przy przystosowaniu budynku na potrzeby Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma ok. 1930 r. oraz później. Fot. P. Duma. — Cigarette packs found under the floors in various parts of the building. Presumably discarded by workers adapting the building for the Silesian Friedrich Wilhelm University around 1930 and later. Photo: P. Duma.

Skarpeta porzucona pod koniec XIX w. przez jednego z robotników pracujących przy przebudowie budynku dla potrzeb policji. Odnaleziona w zasypie pod podłogą drugiego piętra. Fot. P. Duma. — A sock abandoned at the end of the 19th century by one of the workmen working on the conversion of the building for the police. Found in the backfill under the floor of the second floor. Photo: P. Duma.

Fragmenty lin pochodzące z XVIII w. odnalezione w zasypach gruzowych nad pierwszym piętrem. Fot. P. Duma. — Rope fragments dating from the 18th century found in the rubble backfill above the first floor. Photo: P. Duma.

Author: dr Paweł Duma, Institute of Archaeology of the University of Wrocław

Date of publication: 3.02.2025

Added by: M.J.